,

-mastering your native language is the shortest way to master another language – эх хэлэндээ эзэн байх гэдэг нь өөр хэл эзэмших хамгийн дөт зам ажээ.

Маджар улсын Като Ломб гэдэг олон хэл төсөөлдөг эмэгтэй “How I learn languages” гэдэг ном бичиж, тэр нь дэлхийд олон хэлнээ орчуулагдан нилээд түгсэн ажээ. Монгол хэлнээ одоохондоо гараагүй байх. Тийм юм манайд гарахгүй л дээ. Баяжих хөлжих ном л их гарч байх шив дээ. Ном уншаад баяждаг бол ч мөн ч сайхан байна аа. Америкт хүний юм шулж баяжсан нэг хулгайчийн тухай ном, азийн эргүү монголд ямар хамаа байна аа. Цөмөөрөө бурхан болох гэж шарын шашинд ороод цугаараа бохор (пизда) болсон гэдэг шиг, яршиг л байна даа. Баяжаад ч хаачих юм билээ. Хаяад л үхнэ шүү дээ. Тэр хүний хэл сурах сургаал зарлиг заавар байдаг юм байна. Хэрэг болох болов уу. Англи хэл үзсээр байтал амьдрал чинь дуусна биз дээ. Та нар англиар ярилаа ч яалаа, байлаа ч яалаа. Энэ ер нь та нарын юу юм бэ. Энэ эмэгтэйн үлдээсэн 10 сургаал бошог, зарлиг заавар байдаг:

1. Spend time tinkering with the language every day – if there is no more time available, then at least to the extent of a 10-minute monologue. Morning hours are especially valuable in this respect: the early bird catches the word (worm)! Хэлийг өдөр бүр үзэх цаг зав гаргаж бай – хэрвээ цаг зав гарч өгөхгүй бол ядахдаа нэг 10 минүт хүртэл өөртэйгээ хүүрнэлдэх. Үүний тухайтад ялангуяа өглөөгүүр тун зүгээр: “Эрт босвол нэгийг үздэг!” гэдэг дээ.

2. If your enthusiasm for studing flags too quickly, don`t force the issue but don`t stop altogether either. Move to some other form of studing, e.g., instead of reading, listen to radio; instead of assignment writing, poke about in the dictionary, etc. Хэрвээ таны юм сурах оргилсон зориг хэтэрхий хурдан мохоод ирвэл түүнийг битгий хүчилж албадаарай, гэхдээ хичээлээ бүр хаяж болохгүй. Хэлээ үзэх өөр хэлбэрт шилж, жишээ нь ном дэвтрээ хойш нь тавиад оронд нь радио сонсох ч юм уу, дасгал даалгавар хийхийн оронд толибичиг эргүүлэх гэх мэтчилэн.

Уул шугамандаа эхлээд эх хэлэндээ сайжраад нэг хоёр өгүүлбэр бичдэг болбол, харь хэл сураад бичиж болох байлгүй. Усны урсгал шиг тасралтгүй, өдөр алгасалгүй үзэж бай, шантарч мохож болохгүй шүү гэсэн аястай юм шиг ээ. Нас хэд билээ, хэл хэд билээ, жаахан хамжааргатай баймаар аа. Англи хэлнээс өөр амьдрал гэж нэг юм бий. Энэ нэг харь гүрний том бодлого хэрэгжиж байгаа хэрэг. Удахгүй биз ээ.

,

The class sat silently for a while to digest the information that Andy had just put on the board. (Дөнгөж сая самбар дээр Эндү-гийн бичиж гаргасан тэрхүү мэдээний учир нажиры нь олох гэж гэж манай ангийнхан нэг хэсэгтээ л чимээгүй сууцгаалаа.)

“In other words, if you don`t increase your abilities to learn as you get older, then your IQ could come down.” I said. (“Өөр үгээр хэлэх юм бол, хэрвээ чи юм хүм сурах чадал чадвараа дээшлүүлж байхгүй юм бол нас ахиад ирэхээрээ чиний IQ буурч болох юм.” гэж би хэлэх нь тэр.)

“That`s how I would interpret it,”said Andy. (“Чухамхүү, би ингэж л ухааруулах гээд байгаа юм сан” гээд л Эндү хэлж байна аа.) “I might be a genius today, but if I don`t increase what I know, my IQ comes down with each year. (“Би яахав өнөөдөртөө эрдэм чадалтай суут байж болох юм, гэхдээ хэрвээ би мэдэж байгаа юмаа зузаатган хавтаслаж байхгүй юм бол жил ирэх тусам миний IQ хорогдож буурах болно.”) At least that is what the equattion represents.” (Наад зах нь энэ томьёоноос харахад тийм байгаа юм.)

”So you could be a genius today but be a dummy tomorrow,” I said with a laugh. (“Тэгэхлээр, чи яахав өнөөдөр эрдэм чадалтай мундаг байж болох юм, харин маргааш усан тэнэг болохыг хэн мэдлээ,” гээд л би жуумалзанхан хэлж орхилоо.)

“Very funny,” said Andy. (“Ёстой инээд хүргэмээр юм,” гээд л Эндү хэлж байна аа.) “But accurate. (Гэхдээ, үнэн золиг шүү.) Yet I know I don`t have to worry about you beating me.” (Хэдий тийм ч гэсэн, чиний намайг гүйцчих вий яанаа гэдэгт би ч нэг их санаа зовохгүйгээ мэдэж байна л даа” ) “I`ll get even after school,” I shouted back. (“Хичээлийн дараагаар би яаж гүйцэхээ үзүүлнэ ээ чамд ,” гээд л би золбоотойхон шиг хариу хашгирав аа.) “I`ll meet you on the baseball diamond and then we`ll see who has the higher IQ.” (Чамтай би сагсанбөмбөгийн талбай дээр нэг уулзана аа, тэгээд хэн нь илүү дээгүүр IQ-тэйгээ үзэлцэмз.) With that I laughed, and so did other students in the class. (Ингэж хэлээд би инээтэл манай ангийнхан ч цөмөөрөө инээд алдацгаалаа.) Andy the Ant was one of my best friends. (Шоргоолж Эндү бол миний хамгийн дотно найзуудын нэг нь билээ.) We all knew he was smart, and we knew he would never be a great athlete. (Бид цөмөөрөө түүний ухаан сэхээтэйг мэднэ л дээ, гэхдээ түүнийг хэзээ ч сайн мундаг тамирчин болохгүйг бас мэдэцгээх юм аа.) Yet even though he could not hit or catch the ball, he was still very much a part of our team. (хэдий тийм ч гэсэн, хэдийгээр тэр бээр бөмбөг цохиж, барьж авч чаддаагүй ч гэсэн бид багтаа дандаа авсаар л байгаа.) After all, that is what friends are for. (Эцсийн эцэст, тэгэхгүй л юм бол найз нөхөд гэж явсаны хэрэг юухан билээ?)

Аль ч үеийн түүхчид гэж нэг хөгийн хамелеон царайлсан юмнууд цаг үетэйгээ нийцүүлэн худлаа ярьж, хуурамчаар долгинож явдаг юмнууд байдаг ажээ. Манжийн дарлалд хэдэн жил байсан гэнэ ээ, мөн бурж байна аа. Зарим нь амаа урсан байх аа. Манжийн нөмөр нөөлгөнд төдий жил явсан гэвэл үнэнд ойртох байх. Оросын буянд 70-аад жил толгой мэнд яваа биз дээ. Одоо болохоор юу гэнэ ээ, Оросын дарлалаас чөлөөлөгдсөн ухааны юм донгосон цэцэрхэж байна аа. Халх монголыг Манжийн хашаанд хэн аваачиж өгөөд, БОШГОТ цол хүртлээ, түүнийг ярихгүй байна аа. Галдан шүү дээ. Манжийн дарлалд тэгвэл Галдан оруулжээ. Өндөр Гэгээний буянаар өнөөдөр бид эх нутагтаа эргэж ирсэн. 90-ээд оноос хэн биднийг хятадын дарлалд оруулсан бэ гэвэл бас л ойрдууд, одоо энэ дарлалаас хэн чөөлөөлөх юм бол. Монголын төрөөр хэдэн ойрад, хэдэн хужаа, хэдэн буриад тоглож байна аа. Өшөө авч байгаа ухаантай юм биз дээ. Сохор Богд монголыг аварсан юм байх аа. Барон гуай ирж хужааг цааш нь харуулаагүй бол гамины гарт тэр богд чинь тамлуулан үхэх байсаан. Харийн нэг муу тэнэмэл Марко Поло-д хөшөө босгож байхаар Барон Бодоо хоёрт алтан хөшөө босгох ёстой биз ээ. Ядуууралтай тэмцэнэ гэнэ үү, ядуурал гэж ямар амьтан байдаг байна аа, ядуурлыг бий болгосон тэр амьтад бол одоо төрийн толгойд сууж буй энэ муу хэдэн хулгайч шүү дээ. Халхын хүүхдүүдийг элгээр нь хэвтүүлнэ гэж байгаад хэвтүүлээ биз дээ. Одоо юм ээлжтэй. Ядуууралтай тэмцэнэ гэж байгаа бол түүнийг бий болгосон энэ хулгайчууд өөрсөдтэйгээ тэмцэх болно биз дээ. Үүнийг “хошгоруулах” гээд байна аа. МАНАН гэнэ үү, энэ нэг ГООМОО нам сөнөөсэй билээ, үүнийг сөнөөгөөсэй билээ. Халхын хүүхдүүд сэртүгэй. 60 жилийн өмнө ТӨР-ЭВТийн дарлалд орж, 22 жил ОЙР-ЭВТийн дарангуйлалд ороод сүйрч байна аа.