Mar 26, 2010

ӨӨР УГТВАРЪҮГТ ДАМ ӨРТӨГДӨХҮҮН БАЙДАГ ЮМ БОЛОВ УУ?

Тийм юм байдаг бололтой юм билээ. Одоо түүнээс нэг хэдийг (a few) үзэх гэж оролдоё. Өмнөхи хичээлд үзсэн TO, FOR-той дам өртөгдөхүүн бол TO whom =ХэнД; FOR whom? = Хэнд ЗОРИУЛЖ? гэсэн асуултанд хариу болох ёстой шүү. Үүнээс гадна бас ABOUT whom? = Хэний ТУХАЙ?, Хэний ТАЛААР?; ABOUT what? = Юуны ТУХАЙ?, Юуны ТАЛААР?; WITH whom? = ХэнТЭЙ?, ХэнТЭЙ ХАМТ? гэх мэтийн асуултанд хариу болох дам өртөгдөхүүн байдаг гэнэ ээ.


I worked WITH my wife. =
Би гэргэйтэйгээ ХАМТ ЦУГ ажилладаг байсан.

We spend our vacation WITH our friends. = Би амралтаан найз нөхөдТЭЙгээн ЦУГ өнгөрөөсөн. (vacation гэдэг нь шууд өртөгдөхүүн юм болов уу даа.)

Let`s talk ABOUT something else. = Өөр юм хүм ярицгаая.

He told me all ABOUT his family. = Тэр гэрбүлийнхээ ТУХАЙ бүгдийг надад ярьж өгсөн.


Ер нь өгүүлбэрийг эхэлдэг шиг өртөгдөхүүнийг илэрхийлдэг үй түмэн арга байдаг байна. Жагсаавал их л уйтгартай бөгөөд сунжруу болох биз ээ.


Шууд өртөгдөхүүн нь
IT-ээр илэрсэн бол дам өртөгдөхүүн бас биеийн төлөөний үгээр илэрхийлэгдсэн байх аваас шууд өртөгдөхүүн нь дам өртөгдөхүүнийхээ өмнө нь оршдог байна.

Give IT to him. = ҮҮНИЙГ цаадахдаа өгөөдхө.


Бид илтгэн мэдүүлэх өгүүлбэрийн гишүүдийг үзээд байна шүү дээ. Хамгийн чухал юм нь энэ өгүүлбэрийг бичээд сурчихвал бусад бүх өгүүлбэр үүнээсээ үүсдэг гэвэл буруудах юм байхгүй байх шүү. Бид уг өгүүлбэрийн эхний гурван гишүүнийг дутуу хагас үзэж байна. Үүнийгээ дөрвөлжин дүрсэнд буулгаад яваад байх хэрэгтэй. Тэгэхээр нэг галтэргэний цуваархуу юм харагдах бий. Бид тэр галттэргэний эхний гурван вагон буюу тэргийг угсарлаа шүү дээ. Мэргэжлийн хэлээр бол илтгэн мэдүүлэх өгүүлбэрийн галтэргэ л найруулах гээд байна аа даа.

Нэг яриархуу юм үзэе:

Мэддэг ч юм байхгүй, мэддэггүй ч юм байхгүй нэг элмэг асман юмнуудад бол энэ хичээл хэрэггүй. Тэднүүдийг бол асман гэдэг нь өрөөсөн төмсий аваад дутуу засаад орхисон бух шиг гэж байгаа юм. Элмэг гэдэг нь боловсролгүй, Hi, what`s your name? –ээс цаашгүй юмнуудыг хэлээд байна. Тэд бол, өө анхан шатны юм байна л гэнэ. Тэднүүдийн дунд дээд шат гэж юу байлаа. Ёстой төвөг л байна даа.

Akiko: (knocking on the door)

Hi, I am Akiko. Are you Tammy?

Акико: (хаалга цохиод)

Сайн уу, би Акико байна аа. Чи Тэмми юу?

Tammy: Yeah. Nice to meet you, Akiko. (giving Akiko a light hug) Please come in.

Тэмми: За, тийм ээ, би байна. (аяархан тэврээд) Сайхан танилцлаа. Дотогшоо ор доо.

Akiko: Thanks.

Акико: Гялайлаа.

Tammy: You look just the way you sound over the phone.

Тэмми: Өөртэй чинь утсаар ярихдаа би чамайг яг ийм л хүн байх гэж бодож байсан шүү.

Akiko: Is that good?

Акико: Яг л тийм байна уу?

Tammy: Of course. I pictured you as a gentle and sweet girl.

Тэмми: Мэдээж шүү дээ. Би чамайг сайхан сэтгэлтэй хонгорхон охин гэж төсөөлж байлаав шүү.

Akiko: Thanks. (bowing her head and smiling)

Акико: (толгойгоо дохин инээмсэглээд) Ашгүй дээ.

Tammy: You have any problems finding this place?

Тэмми: Чи энэ газрыг олох гэж их будлив уу?

Akiko: Not at all. The directions you give me over the phone were quite helpful. Thank you.

Акико: Ер үгүй шүү. Чиний утсаар ярихдаа хэлж өгсөн зүйл чинь ёстой их хэрэг болсон. Баярласан шүү.

Tammy: I have no sense of direction. Without my Thomas Guide, I`d always get lost in LA.

Тэмми: Би чинь зүг чиг гээч юмыг олохдоо маруухаан. Газрын зураг энэ тэргүй бол ч би Лос-Анджелест ч бүр гарцаагүй төөрч орхино шүү дээ.

За нэг иймэрхүү л анзааны юм байх болов уу даа. Монгол хэлнийхээ үнэмлэхийг хураалгачихсан болохоор орчуулахад их хүнд байдаг. Тод хараар бичсэн нь бол хэлц үг бололтой дог оо. Ийм хэлц үггүй бол хэл гэдэг цөцгийн тос түрхээгүй хатсан хар талх л гэсэн үг хэмээн бичсэн байх юм билээ.

Thomas Guide гэдэг нь Калифорнийн дэлгэрэнгүй газрын зуран бололтой.

Энэ жаахан яриаг задлаад ирэхээр их том болно шүү. Юуг яаж хэлдэг байна энэ тэр нь гараад ирнэ.

Энэ Боловсролын яамны сайд гэж ямар нөхөр байна аа. Нэг ч сумын сургуулиар орохгүй мөртлөө, хаа байсан Британи Америкаар доншуучлан, хэдэн траншеягийн багш нар авчирч сургууль байгуулсан нэртэй харийнхнийг тэжээгээд, өөрсдийн багш нарт бол цалин нэмэхгүй яасан хөгийн амьтан байна аа. Тэр бид хоёрын Англи хэл нь юунд хэрэг болж байгаа юм бэ. Эх орны боловсролыг устгахад хэрэг болж байна уу. Бид нутагтаа турж үхээд, харийнхан найр хийж байх шив дээ. Одоо эднүүдээс салах цаг болжээ. Мориндоо, урагшаа, GO, MONGOLIA!!!

Mar 21, 2010

ДАМ ӨРТӨГДӨХҮҮН ГЭЖ ЮУ ЮМ БОЛ ДОО, ХӨӨРХИЙ

Ер нь энэ хэлний зүй тогтол нь хэрэгтэй ч юм уу даа гэж зарим мэргэд бодож болох юм. Доор бүрнээ л нэг юм хэлж цэцэрхэнэ шүү дээ. “Хүн болгоны дур, гүзээ гүзээний булан” гэж үүнийг л хэлээд байна аа даа..Хоёрхон хүнд л хэлнийзүй хэрэггүй байдаг. Нэг нь нялх хүүхдэд, нөгөө нь болохоор Робинсон Крүүзөү гуай шиг амьдралын золгүй явдлаар харь оронд гэнэт шидэгдсэн хувь муутайхан амьтан энэ хоёрт хэлнийзүй хэрэггүй. Бусад хүмүүст бол энэ их чухал. Үзэх юмныхаа уг үндсий нь мэдэхгүй хэвтэж байж, What`s your name? яриад ч яах юм билээ дээ. Дараагийн өгүүлбэр хэлэх гээд шургаад уначихна шүү дээ. Ээ, лам багш минь биднийгээ харж үзээрэй.

ДАМ өртөгдөхүүн (INDIRECT object) гэснийг бодоход ШУУД өртөөд идүүлчихгүй шиг нэг юмтай ДАМнан таширлан байж арай нэг зооглуулчихгүй шиг амьд үлдэн өртөх бололтой дог оо доо. Идэх гээд байгаа мангасын ам идүүлэх гээд байгаа бид хоёрын хооронд завсар дунд нь нэг жийргэвч шиг юм байна, түүнийг л ДАМ өртөгдөхүүн гээд байна. ХЭНД, ЮУНД, ХЭНД ЗОРИУЛЖ, ЮУНД ЗОРИУЛЖ гэсэн асуултанд хариу болох түүнийг л ДАМ өртөгдөхүүн гээд байна. Энэхүү ДАМ өртөгдөхүүн нь өгүүлбэрт орохдоо нэг бол ШУУД өртөгдөхүүний өмнө нь суудаг, нөгөө бол ШУУД өртөгдөхүүний ар талд нь буюу хойно нь залардаг байна. Ар талд нь, хойт талд нь залрахдаа TO, FOR гэсэн угтвар үгсийг голлож авдаг учраас тэр ард нь орсон дам өртөгдөхүүнийг нь УГТВАР үгт дам өртөгдөхүүн гээд байгаа юм шиг ээ. Ингли хэлэнд хоёр өртөгдөхүүн л байгаа. Дам өртөгдөхүүн нь ШУУД өртөгдөхүүнийхээ ар өвөрт нь орж болдог болохоор гурвөн өртөгдөхүүнтэй юм шиг харагдаад байгаа байх.

Subject --- verb --- indirect object --- direct object

I ------------- gave ---------- her ------------- a presents.

Би -------- өгсөн - тэр эмэгтэйд -- бэлэг сэлт

Би тэр эмд бэлэг зэлэг өгсөн. Ийм өгүүлбэрийн ДАМ өртөгдөхүүний нь ШУУД өртөгдөхүүний ард нь оруулж хэлбэл:

Subject -- verb -- direct object -- indirect object (prepositional object)

I ------------ gave -- a presents ---------- to her.

Жишээ:

I`ll send my wife a postcard. = Би гэргэйдээ ил захидал илгээнэ.

I`ll send a postcard to my wife. = Би гэргэйдээ ил захидал явуулна.

Энэ хоёр өгүүлбэрийн утга нь ижил, гагцхүү хэлбэр нь өөр.

I bought her a present. = Би тэр эмд бэлэг худалдаж авсан.

I bought a present for her. = Би тэр эмд зориулж бэлэг худалдаж авсан.

Эндээс харахад, хаана нь болохоор TO-г хэрэглээд байна аа, хэзээ нь болохоор FOR-г нь бичээд байна аа гэдэг асуулт гарч ирэх байх л даа. Хүн хард юм хүм өгөхдөө TO-г нь хэрэглээд байна аа даа. Хүн хард юм хүм худалдаж авч өгөхдөө FOR-г нь хэрэглээд байна уу даа, золиг чинь. Хөгийн юм аа даа. Нээрээ тийм байна шүү.

TO-гий нь болохоор дараахи үйлъүгтэй хэрэглэдэг бололтой дог оо: bring, feed, give, hand, lend, offer, owe, pass, pay, post, promise, read, sell, send, show, take, teach, tell, throw, write гэх мэт.

He paid the cashier the money. = He paid the money TO the cashier. Тэр эр кассчинд мөнгөө төлсөн.

FOR-гий нь болохоор дараахи үйлъүгтэй:

book, bring, build, buy, choose, cook, fetch, find, get, leave, make, order, pick, reserve, save гэх мэт.

She is making him a cake. = She is making a cake FOR him. = Тэр эм түүнд бялуу хийж байна. = Тэр эм түүнд зориулж бялуу хийж байна.

За, нэг иймэрхүү л анзааны юм байх болов уу даа. Тэр Илья Франкийн арга буюу эрт Ри багшийн хэрэглэж байсан хадмал орчуулгатай уншлага бол их зүгээр байх шүү. Толь моль руу салбаганаж хамаг цагаа барахгүй уншаад сурчихна гэдэг чинь их юм шүү дээ. Нэг нь болохоор дуу дуулж өдөр шөнөгүй гонгиносоор байгаад сурчихна л гэнэ, нөгөө нь болохоор миний күүүүүүрст суувал мөн ч амархан сурна л гэнэ, удаах нь болохоор хэлнийзүй үзэж байж сурна л гэнэ, дараагийнх нь болохоор унтаж байгаад сурна л гэнэ, дор бүрнээ л нэг юм “хуцна”. Алий нь сонгохоо Та өөрөө мэдэх хэрэг. Ямар Инг хэл үзэх гэж хүн болсон биш. Эх хэлээ ч үзмээр байна. Амьдрал богинохон учир хийж гүйцээх, амжуулах юм их байна. Цагаа бүү дэмий өнгөрөө. Архи тамхинаас холхон явж байвал зүгээрсэн. Энэ дунд сургуулийн бааснуудыг нэг харчих даа. “Бяруу болоогүй байж бухын баадлаар баана” гэдэг шиг, архи ууж, тамхи татаж байгаагий нь ээ. Тэр боловсролын сайд гэж нэг толгой нь эргэчихсэн юм “кеимбридж” яриад л дэмий тэнээд явж байна. Харийн стандарт нэвтрүүлэхээсээ өмнө хайран хүүхдүүдийн хүмүүжил сургалд анхаарах болсон байна.

Mar 13, 2010

ИЛТГЭН МЭДҮҮЛЭХ ӨГҮҮЛБЭРИЙН III СУУДАЛД ХЭН ГУАЙ ЗАЛАРДАГ ЮМ БОЛ ДОО

Бид өмнө нь өгүүлбэрийн эхэнд заларч ҮЙЛДЭЛ БАЙДЛЫН ЭЗЭН болдог зүйл буюу Инг хэлээр бол SUBJECT гэдгийг үзсэн. Удаахи суудалд нь залардаг ҮЙЛЪҮГ буюу Инг хэлээр бол VERB гэдгийг үзсэн. Одоо болохоор дараахи суудал буюу III суудалд залардаг ӨРТӨГДӨХҮҮН буюу Инг хэлээр OBJECT гэдгийг үзэх гэж байна. ӨРТӨГДӨХҮҮН ТУСАГДАХУУН хоёрын ялгааг ухаарсан байх гэж горилж байна. Тухайн ҮЙЛДЭЛд өртөж байгаа юмны тухай ярих гээд байна аа даа. Инг хэл хоёр өртөгдөхүүнтэй байдаг гэнэ шүү. Нэгий нь болохоор DIRECT = ШУУД, нөгөөг нь болохоор INDIRECT = ДАМ өртөгдөхүүн гэдэг байна. Хүснэглэвэл:

III СУУДАЛД

ӨРТӨГДӨХҮҮН

ДАМ

ШУУД

УГТВАР ҮГТ


Саяхан л өөрөө хоёрхон өртөгдөхүүн байдаг гээд л бураад байсан чинь, наад хүснэг дотор чинь гурван өртөгдөхүүн байна шүү дээ. Ардчилсан хүчний холбооныхны ам ажил хоёр шиг алд дэлэм зөрөөд байх чинь юу болж байна аа. Нээрээ тийм байна шүү. Магнай Батзандан нарын амаар Элбэгдорж гуай унгаж байна. Ламбааг худлаа хавчуулж байгаа хэрэг. Батлан хамгаалах яам, Дотоод яамыг атгандаа авсан харийнхан одоо болохоор Хуульзүйн яам, Ерөнхий прокурорыг гартаа авч Монголыг нэг умруулах санаа нь цухалзаж бултаганаж байгаа нь энэ. Магнай шоронгийн тав хоног даахгүй үхэж байсан биз дээ. Одоо дуурийн театр, Засгийн газрын ордон, Соёлын төв өргөөг шатааж Монголоор нэг тоглох юм байх. Дамдины Сүхбаатарын хөшөөг нурааж, оронд Дамдины Элбэгдоржийн хөшөөг илжиг унуулан урагши нь нэг алгы нь тосуулж, нөгөө алгы нь зүүн зүгт хандуулан босгох гэж байгаа юм биз дээ. Болж байна. Магнай мөн омогтой байна аа. Энэ муу өөрөө л хохирно шүү дээ. Элбэгдорж хэд хоноо билээ. Цэргийн эргэлт хийх цаг нэгэнт болсон. Энэ нэг арми шиг юмны байж байгааг. Яая даа байз. Арми эх орноо хамгаалах зорилготой юм байгаа биз дээ. Харийнхан хамаг газрын эзэлчихсэн байхад харь орон руу үхсэн үлийгээ хийн явж байна аа. Энэ бол дээрээс зориуд хийж байгаа ажил. Санжийн өшөө, Сэнгийн өшөө, Вандановын өшөө, гамингийн өшөө авч байна аа. Өвөр Монголтой өвөр түрийндээ оролцоод байгаа энэ урлагийн нэртэй нэг хэдэн муухай юм Монголыг хужаад нийлүүлэхэд их үүрэг гүйцэтгэж байна. Өвөр монголын хужаагийн муусайн эрлийзүүд өөрсдийгөө монгол гэж ярьдаг болсныг зурагтаар хараа биз дээ. За үг холдож үхэр холдлоо.

Нээрээ гурван өртөгдөхүүн байна шүү. ШУУД өртөгдөхүүн гэдэг нь тухайн ҮЙЛДЭЛД шууд өртөж байгаа хэрэг. БИ МАХ ИДДЭГ гэсэн өгүүлбэрийг Инг хэлээр бол I EAT MEAT гэх анзааны юм байна л даа. БИ гэдэг хүн ИДЭХ үйлдэл хийдэг байна, тэрхүү ҮЙЛДЭЛД МАХ гээч нэг юм өртөж байна аа. Өртөх өртөхдөө ШУУД л ам руу орж байна. Миний ИДЭХ үйлдэл тэр муу үмх МАХыг яах ийхийн зуургүй хамаад өнгөрч байна. ШУУД өртөгдөхүүн гэдэг маань ХЭНИЙГ?, ЮУ(Г)? гэсэн асуултанд хариу болох үг бөгөөд шууд толь бичгээс аваад тухайн өртөж буй юмны нэрийг тавина гэсэн үг. Инг хэлээр бол WHO(M)?, WHAT ? гэсэн асуух үгсийн хариуцал болох үг юм байна. Толь бичгээс шууд авч тавина гэдгийг их сайн анхаарах хэрэгтэй.

subject ------------ verb ------------ object (direct = шууд)

I --------------------- love -------------- YOU.

Би ------------- хайрладаг -------ЧАМАЙГ.

Монголоор бол, Би ЧАМД хайртай.

He --------------- speaks ---------- ENGLISH.

Тэр эрэгтэй -- ярьдаг ------- ИНГ ХЭЛИЙГ

Монголоор бол, Тэр эр ИНГ ХЭЛЭЭР ярьдаг.

Энд нэг юм сануулахгүй бол болохгүй болоод явчих шиг боллоо. Үйлъүгийг толь бичгээс харахад ард нь дуудлага энэ тэрий нь өгсөн байхаас гадна дөрвөлжин хаалтанд [T], [I] гээд бичээстэй байгаа байх шүү. [T] гэдэг нь Transitive гэдэг үгийн эхний үсэг бөгөөд энэ үйлъүг араасаа ШУУД өртөгдөхүүн авна гэсэн тэмдэг ухаантай юм шиг байна лээ. Нэг үгээр хэлэхэд, толь бичгээс тэр шаардагдах үгий нь шууд аваад тавиарай гэсэн ухаантай юм байна. Нөгөө [I] гэдэг нь болохоор Intransitive гэдэг үгийн эхний үсгийг авчээ. Ийм тэмдэглээстэй үйлъүг нь араасаа шууд өртөгдөхүүн авдаггүй юм шүү гэсэн тэмдэглэл ажээ. Толь ашиглаж сурна гэдэг нь хэл сурахаасаа чухал юм гэсэн. Хэн мэдлээ. Ямар хэл мэл үздэг биш. Одоо шууд өртөгдөхүүнтэй ганц хоёр өгүүлбэр хэлээд байх болсон байх.

LIKE гэдэг үгийг аваад тольд үзвэл: like [laוk] v [T]ямар нэгэн юм хүмэнд дуртай бай- гэсэн байх бий. Энэ үгийг ашиглаад нэг өгүүлбэр шүү юм бүтээх гэвэл:

БИ МӨХӨӨЛДСӨНД ДУРТАЙ гэсэн монгол санааг Инг хэлээр илэрхийлэх гэж үзэе:

БИ ------- МӨХӨӨЛДСӨНД ------- ДУРТАЙ

I --------------- ICE-CREAM --------------- LIKE

Одоо Инг хэлний илтгэн мэдүүлэх өгүүлбэрийн гишүүдийн дэс даралдаанд оруулбал:

subject --------- verb --------------- direct object (шууд өртөгдөхүүн)

I -------------------- like ------------------- ice-cream.

ICE-CREAM –ийн оронд мах, тараг, сүү, архи дарс юу л эс билээ тавьж болно шүү дээ. LIKE LOVE гэдэг хоёр үг утга ойролцоо юм шиг мөртлөө агуулга нь их өөр шүү. Түүнийг толиос харж тунгаана биз ээ. LOVE ч мөн ч их хүчтэй агуу зүйл дээ.

Mar 7, 2010

ҮЙЛДЭЛ БАЙДЛЫН ЭЗНИЙ АРААС ЮУ ОРДОГ БАЙНА АА

Өгүүлбэрийг эхлэх хориод зүйл үзсэн. Түүнийг хүснэг дотор оруулж авах хэрэгтэй. Одоо бид өгүүлбэрийн 2-р суудалд юу залардаг тухай үзэмз. Нэг үгээр хэлбэл үйлъүг байрлах янзыг үзнэ гэсэн хэрэг. Үндсэн үйлъүгээс гадна хамжаас нэмэр болж явдаг баахан үг бий. 24 баатрыг санаж байгаа байх гэж горилоном. Түүнээс гадна нэгэнт л үйлдэл хийж байгаа болохоор тухайн үйлдлийн давтамж буюуу хир олон цөөн хийдгий нь заасан үгэс бас байх хэрэгтэй. Ингээд л яршиг төвөг нь шарилж шиг бөөн бөөнөөрөө ургаад эхлэнэ дээ. Дүрсээр нэг харуулах гэж үзнэ байгаа.

Тухайн санааг гаргахад аль аль нүдэнд байгаа үг нь хэрэгтэй байнам, түүнийг нь л хэрэглэнэ шүү дээ. Тэгэхгүйгээр нугалаа шугалаа болгоод цөмий нь нөхөх бөглөх гээд хэрэггүй. Жишээнээс хармуу.

I do not usually EAT fish. = Би ер нь загас жараахайны мах ИДдэгүй.

I usually EAT fish. = Би ер нь загас магас ИДдэг.

I EAT fish. = Би загасны мах ИДдэг.

I am eating fish. = Би загас ИДэж байна.

I have eaten fish. = Би загасны мах ЗООГЛОчихлоо.

I have been eating fish for two hours. = Би загас ЦУСАЛсаар хоёр цаг болж байнам.

Ер нь хүмүүс аль Инг хэлий нь эхэлж үзэх нь зөв юм бол доо гэж эргэлзэх нь бий. Нэг л Инг хэл байсан. Тэр нь Британий Инг хэл ажгуу. Суурь хэл нь Британий Инг хэл учраас эхлээд түүнийг үзэх хэрэгтэй юм шиг ээ. Таны толгой мөрөн дээрээ бөнжийж байгаа болохоор дуртай Инг хэлээ үзэх нь “хүн хүний дур, гүзээ гүзээний булан” биз ээ. Энэ хэлээс бусад аялга татлагатай Инг хэлүүд нь салбрласан бөлгөө. Халх Монгол хэл нь суурь хэл бөгөөд түүнээс буриад, өвөрлөгч, халимаг мэтийн хэлүүд салбарлан үүссэнтэй агаар нэгэн буй.

Хужаанууд нисдэг тэргүүдээ, хуягласан машинуудаа оруулж ирэн, Батзандангаар толгойлуулан монгол улсыг устгах их дайнд 3-р сарын 11-ны сүрт жагсаалаар эхлүүлэх бололтой. Элбэгдорж, Баяр хоёр энэ бүгдийг зохион байгуулж байгаа.