ХЭЛИЙГ СУРАХАД ...

“Хэлийг сурахад хичээл зүтгэл, өдөр бүрийн шаргуу ажиллагаа, уйгагуй оролдолго, дасгал хэрэгтэй. Хэл бол хүний харилцааны хэрэглүүр учир эх хэлээ сайн сурч судалсаны дараагаар гадаад хэлийг оролдож сурна. Хэл оролдоход өдөр бүр тэр хэлээр унших, бичих, дасгал хийх, хоёроос доошгүй цагийг заавал гаргаж үзэх хэрэгтэй байдаг.” “... үг бол олон утгатай. Жишээ нь “Запах человека” гэдгийг хүний мөс, хүний үнэр, хүний нүнжиг, хүний тулх, хүн нуруу гэх мэтээр орчуулж болно. Үгийн өвгөн утгын таяг тулдаг учир гол санааг түших нь зүйтэй гэж зөвлөөд: -“Хүний үнэр ч олон нэртэй шүү дээ” гээд мушийжээ.

“Ам хавийнхыг гашланги гэнэ,

Алд биеийнхийг хөлс гэнэ,

Өгзөг хавийнхийг өмхий гэнэ,

Салтаа хавийнхийг самхай гэнэ,

Хос суганыхыг

Хулмас гэнэ,

Хоёр зээрдийнхийг шивэр гэнэ” хэмээн айлдсан гэдэг.

Эх хэлээ сурсны дараагаар харь хэл үзнэ гэдэг л их сонин байгаа юм. Бид нар шиг эх хэл ч байхгүй, харь хэл ч байхгүй амьтад мөн хөөрхий еэ. Сурахгүй шүү дээ.

“Орчин үеийн өндөр соёлт улс бүхэн, үгсийн чадалтан их бичгийн хүмүүсийнхээ боловсруулан чадалтай болгосон бичгийнхээ хэлийг бахархал болгодог, түүнээс сэхээ орж монгол ардынхаа бичгийн сайхан хэлийг би бахархаж, УРАН ЧАДВАРЫН уурхай нь мөн түүнд байх бий гэж үздэг.”

Бичгийнхээ сайхан хэлийг бахархах нь байтугай БИЧИГ-ээ устгачихаад ЛАТИНдана гээд эргүүтэж суудаг, КАНАДАжина гээд мангайгаад хэвтэж байдаг. Үлдсэн ганц МИАТ-ыг хувааж идэх гэж үхэлдэж байгааг нь хар даа. Солонгосын гарт хамаг юмаа өгсөн, одоо нисэхээ өгнө гэнэ. Энэ үнэхээр даварсан хэрэг биш үү.

Подражание – самоубийство. = Галуу дууриасан хэрээ хөлөө хөлдөөнө. Хөл нь хөлдөхөөр үхнэ л гэсэн үг. Амиа хорлож байгаа хэрэг. Энэ л болж байх шиг.

“Sometimes (заримдаа, хааяа, хааяа заримдаа), when (-д, тэгэхдээ ингэхдээ, хэзээ) you (та нар) consider (бодлого бол-, бодлого болдог бай-, ... гэж гайхан бодож ява-,) taking (take гэдэг нь их олон утгатай, уг нь ав- гэсэн үндсэн утгатай, хойт урд цуг хамт буй үгээсээ болж янз янзын утга гаргадаг бололтой юм билээ, энд бол утгы нь харахад нэг юм эхлэх, оролдох, сэдэх мэтийн бололтой) on (тухай, талаар гэсэн санаа бүхий угтвар үг) a new (шинэхэн, шинэ) venture (эхлэл, анхлал, ажил төрөл, санаа оноо) – whether (уу, үү гэсэн асуух үгийн утгатай) it`s (it is-ийн хураангуй, энэ нь, тэр нь) raising (мэндлэх, төрөх, өсгөх өндийлгөх гэсэн санаа бий ) a child (хүүхэд шуухад), writing (бичихүй, бичих) a book (ном, судар, дэвтэр), starting (эхлүүлэх, үүсгэх, бий болгох, байгуулах, зохион байгуулах) a new business (ажил хэрэг, арилжаа худалдаа, аж төрөл, амь зуулга, үйлдвэр үйлчилгээ), beginning (эхлэхүй, нэвтрүүлхүй) a savings (санхүү мөнгөний шинэ бүтцийн) plan (төлөвлөгөө, уран нарийн арга), or (эс бөгөөс) anything (аливаа зүйл) else (өөр бусад) – the task (зорилт) can (-ж болох юм) seem (санагда-, тийм ийм юм шиг үзэгдэ-, бодогдо-, ) overwhelming. (цаана нь гармааргүй, дааж давшгүй, барж дөнгөмөөргүй, ахадсан, гүйцээж дөнгөмөөргүй, гүйцэлдүүлж амжмааргүй, хирээс хэтийдсэн, сачий хүрмээргүй юм шиг)”

Sometimes, when you cosider taking on a new venture – whether it`s raising a child, writing a book, starting a new business, beginning a savings plan, or anything else – the task can seem overwhelming.

Урт ч бай, өргөн ч бай аливаа аян зам цөм ямхаас эхэлдэг гэнэ. Алд дэлэм ч нэг л ямхаас эхэлнэ, аймаг орон ч нэг л ямхаас эхлэнэ, англи хэл ч гэсэн нэг л ямхаас эхлэнэ. Ямх ямх нь яв явсаар тэнгэрийн хаяанд хүрч, огторгуйн цээлд тулах ажээ. Аливаа ажлыг эхэлсэн байхад адагт нь хүрч л таараа. Удаан түргэн хүрэх эсэх нь гагцхүү Таны чин сэдхил, чухам оролдолго мэдэх хэрэг.

Инг хэлний “Нөхөрлөсөн хорин дөрвөн баатар, Нөхцсөн нэг гүнж ГҮНЖ NOT”-ийг сайхан хүснэгт оруулж байгаад чээжил, бараг хүзүүнээсээ зүүж явахад илүүдэхгүй шүү. Энэ 24-н баатар байхгүй бол Инг хэл хөдлөхгүй шүү.

DO YOU SPEAK ENGLISH?

Нөгөөдөхи чинь Даваахүү шиг юу яриад унав аа гэж заримууд бодож магад. Хэлнийзүй мэдэхгүйгээр хэд гурван юм хэлж болдог гэж байгаа. Харин үг мэдэхгүйгээр юу ч хэлж болдоггүй юм гэсэн. Үгийн сангаа баяжуулах гэж хоосон өнчин өрөөсөн үг чээжлэх хэрэггүй гэх юм билээ. Биднийг сургуульд сурмар аядаж байхад өдөрт 25 орос үг чээжил гээд үүрэг өгдөг сөн. Орныхоо ард хадчихаад л түвэд ном шиг чээжилж гардаг байж билээ. Одоо бодоход чээжний ой сайжирч байсан уу гэхээс биш хэлэндээ сайжраагүй. Юм л их унших хэрэгтэй гэж Ри багштан сургасан байдаг. Хамаагүй юм уншаад хэрэггүй. Нас хэд билээ, ном хэд билээ, бодох хэрэгтэй. Бестселлер ч бил үү, нэг тийм нэрд гарсан ном үзвэл, олон хүний сонирхол шохоорхол татсан учраас уншихад танд ч бас сонин сэвүүн биз ээ. Түүнээс биш Джек Лондон энэ тэр томчуудыг барьж аваад хэрэггүй байх л даа. За тэгээд, юу сайхан бэ гэхлээр дур сайхан. Өөрсдөө мэд дээ. Уул усаа тахих энэ тэр, гэгээн хувилгаадыг тодруулах энэ тэрийг түвэдүүд мэддэг болоо шив дээ. Энэ Гангдан компанийн захирал Номундалайг яая даа байз. 9-р богд гэнэ үү нэг хөх түвэд ирж Отгонтэнгэр хайрханы минь тахиж уурулуулах юм болж байх шиг. Төр шашин хоёр устаж, дэлхийн улсуудын тооноос нэг улс дутна даа хөөрхий. Жамц гуай шиг, “Хорин шары минь хоёрхон оготно идчихлээ гэж үү?” гэдэг шиг 20 000-иод мянган жилийн түүхтэй төр улсы минь 20-хон жилийн дотор дуусгачихлаа гэж үү? гэх нь л дутаж байна даа. Бидний тааж байгаа нь 2000 жил болохоос олон зуун мянган жилийн түүхтэй төр ажээ. Отог омог, айл саахалт үүссэнээс хойш л төр бий болж эхэлсэн байх ёстой.

You speak English. = Чи Инг хэлээр ярьдаг.

He speaks English. = Тэр эрэгтэй Инг хэлээр ярьдаг.

Ийм гуравхан үгтэй өгүүлбэрийг цааш задаргаж үзвэл:

Do you speak English? = Чи Инг хэлээр ярьдаг уу?

Does he speak English? = Тэр эр Инг хэлээр ярьдаг уу?

How do you speak English? = Чи Инг хэлээр хири ярьдаг вэ?

How does he speak English? = Тэр эр Инг хэлээр хири ярьдаг вэ?

When do you speak English? = Чи Инг хэлээр хэзээ ярьдаг вэ?

When does he speak English? = Тэр эр хэзээ Инг хэлээр ярьдаг вэ?

Where do you speak English? = Чи хаана Инг хэлээр ярьдаг вэ?

Where does he speak English? = Тэр эр хаана Инг хэлээр ярьдаг вэ?

Why do you speak English? = Чи яагаад Инг хэлээр ярьдаг вэ?

Why does he speak English? = Тэр яагаад Инг хэлээр ярьдаг вэ?

What language do you speak? = Чи ямар хэлээр ярьдаг вэ?

What language does he speak/ = Тэр ямар хэлээр ярьдаг вэ?

How many times a week do you speak English? = Чи долоо хоногт хичнээн удаа Инг хэлээр ярьдаг вэ?

How many times does he speak English/ = Тэр эр долоо хоногт хичнээн удаа Инг хэлээр ярьдаг вэ?

You can speak English. = Чи Инг хэлээр ярьж чаддаг.

He can speak English. = Тэр эр Инг хэлээр ярьж чаддаг.

Can you speak English? = Чи Инг хэлээр ярьж чаддаг уу?

Can he speak English? = Тэр эр Инг хэлээр ярьж чаддаг уу?

You don`t speak English. = Чи Инг хэлээр ярьдаггүй.

He doesn`t speak English. = Тэр эр Инг хэлээр ярьдаггүй.

Don`t you speak English? = Чи Инг хэлээр ярьдаггүй юм уу? (Үгүйсгэж асуухаар гайхсан санааг үзүүлдэг байна.)

Doesn`t he speak English? = Тэр эр Инг хэлээр ярьдаггүй юм уу?

гэх мэтээр хэд гуравхан үг хойно урд нь оруулаад хэдэн зуун өгүүлбэр зохиож болдог байна. Тэгээд үүнийгээ дуугаргаж чадвал Даваахүү л болно гэсэн үг. Энэ өгүүлбэрүүд цөмөөрөө одоо цагийн хэлбэртэй байгаа. DO, DOES-ийг DID-ээр өнгөрсөн цөг болгоод л оронд нь тавихаар өнгөрсөн цагийг агуулсан өч төчнөөн өгүүлбэр болно. Тэгээд нөгөө үйлъүгийн цагийн 26 хэлбэрээ хэрэглэн, этгээд үгэс аваад үргэлжлүүлэх аваас хэдэн мянган өгүүлбэр бүтээж болох байна. You speak English EVERY DAY. = Чи ӨДӨР БОЛГОН Инг хэлээр ярьдаг гээд л ар талд нь хоёр үг нэмэх мэтээр цааш нь задруулаад л явахаар хэдэн түмэн өгүүлбэр болно. Хэлнийзүй буюу GRAMMAR гэдэг нь ийм юманд л их хэрэг болж тус хүргэдэг учир, Инг хурдан сурая гэвэл хэлнийзүйн наад захын юм хүмийг мэдэж байхгүй бол энэ бүгдийг цөмий нь чээжлэнэ гэвэл барахгүй, хурдан мохдог. Хүүрнэх өгүүлбэрийн дэс дарааг мэдэж байна, асуух аргаа мэдэж байна, үгүйсгэхийн учрыг таньсан байна, тэгээд л энэ бүгдээ өөрөө зохион шүү дээ.

And (мөн, бас) so (тийм л, ийм л) it goes (юм бүхэнд, юм болгонд л, байдаг, болдог). Every journey ( замын хүзүү болгон, аян зам бүр), however (...ч гэсэн, хэдий тийм ч) long (урт хол,) it (аян зам гэсэн утгаар орлуулсан бололтой) may be (байж болох боловч), begins (эхэлдэг) with (-аар, -ээр) a single step (гав ганцхан алхам). But (харин, гагцхүү, чингэвч, гэвч) you (та нар) must (ёстой) take (алхах, авах гэсэн санааг гаргана) that (энэхүү) first (анхны, эхний) step (алхамыг). Once (нэгэнт л, ) you do (DO гэдэг маань take step 2-ийг орлож байна,алхсан л бол), each step (шинэ алхам бүр) takes (аваачна) you (та нарыг) closer (улам ойрхон, улам улам дөхөх) and closer (улам ойр, улам улам дөхөх) to your (-д чинь, -д тань) goal (хэрэг зориг, бодлого зорилго, хүсэл зорилт, бодсон бодлого зорилго, урьдаас бодсон бодлого зорилго,).

And so it goes. Every journey, however long it may be, begins with a single step. But yuo must take that first step. Once you do, each step takes you closer and closer to your goal.

БАЯЖИХ УХААН

Оролгын ихээр баяжихгүй,

Заралгын багаар баяжих.” гэжээ.

В. Инжаннаши

“Не доходы делают вас бога тым,

а бережливость.”

Бодо Шефер

200-гаад жилийн тэртээ Инжаннаши гуайн айлдсаныг өнөөдөр нэг герман давтаж хэлсэн байна. Айлаас эрихээр авдраа уудал гэдэг үг үүнийг хэлсэн бус уу. Заримууд нь намайг хамаагүй юм хольж бичлээ гээд л загнах бололтой. Ардгүй ардчилал хөгжихөөр тэгдэг юм байх даа. “Заралгын, оролгын” гээд буруу бичсэн байна гэх бий. Аман дотор чинь одоохондоо амьд монгол хэл байгаа. Дуугаргаад хэлээд үз дээ. “Орлогын” гэж байна уу, “зарлагын” гэж байна уу. Бид ч дууссан шүү дээ. Энэ хойт хоёрын чинь КААААПИИИТААлизм, үхсэн хатсаны чинь ААААНГЛИ хэл. “Баяжих ухаан” бичлээ гээд л баахан загнах байх даа. Загнуулан загнуулан бичиж суух нь ч хаашаа юм бэ дээ. Тэнэг хүний ажил байх аа.

“Remember that the journey of a thousand miles begins with a single step = Хамгийн урт замын хүзүү ч гэсэн гав ганцхан алхамаас эхилмүй гэдгийг санацгаамуу” гэдгийн үргэлжлэл.

It (энэ нь) seems (санагдаж байна) like (юм мэт, юм шиг) a long time ago (эртний, холын, дивангарын). Yet (гэсэн хэдий ч, харин, тэгэж ярих юм бол) had (had written гэж төгссөн явцтай үйлдлийн өнгөрсөн буюу өнгөрөн төгссөн цагийн хэлбэр,) I not (үгүйсгэл) written that (тэрхүү) first (эхний) sentence (өгүүлбэрийг), I wouldn`t (ирээдүйд үгүйсгэх санаа) have ffinished (төгсгөх, дуусгах, сүүлий нь харах, ард нь гарах, сүүлий нь мушгих) that first book, or the second (удаахи), and so on (гэх мэтчилэн).

It seems like a long time ago. Yet had I not written that first sentence, I wouldn`t have finished that first book, or the second, and so on.

YET HAD I not written that first sentence ... = Харин тэгэж ярихдаа хүрвэл, анхны эхний тэр өгүүлбэрийг би бичээгүйсэн бол ... гэдгийг ажваас үйлъүг HAD нь өгүүлбэрийн эзнийхээ өмнө нь заларч яваа. Бүрэн үгүйсгэсэн юм уу, хагас үгүйсгэсэн өгүүлбэрт бол ийм гаж юм үзэгддэг гэнэ. Нэг жишээ авая:

HARDLY HAD we started when it began to rain. = Биднийг хөдөлж цөхсөөр байтал бороо асгарах нь тэр. (хагас үгүйсгэл байна.)

Уншиж болмоор байгаа биз дээ. Үйлъүгээ л мэдэхгүй бол шавар намагт хутгалдах нь тэр. Нью Йоркийн гудамжаар алхалж яваа бол ч яахав. Тэнд ямар үйлъүгийн цаг нар гэж байдаггүй юм гэсэн. Олон цагаачид болохоороо нэг ойлголцсон болоод л өнгөрдөг юм гэсэн. Тэнд олонъулсын Инг хэл гэж нэг сонин юм байдаг гэсэн. Даяаршина гэж тэр байх. Даяаршина гэхээрээ, ярших гэдэг шиг өөрөө өөрөө уусаад алга болохыг хэлээд байна аа даа. Даяарчилах гэвэл гадны хүн цусы нь хольж байгаа юм биш үү. Бид даяаршлаа ч яалаа, яаршилаа ч яалаа. “Нөгөө ямар нохой чимээнээр “гэдэг билээ. Эх орон нь сөнөж байхад харь оронд энхийг сахиулж байдаг. Хэдэн хүнтэй армитай билээ. Хил нь эзгүй. Улс нь эзэнгүй. Ичих ч яана аа. “Хошгирч” буудуулсаар байтал үхээд дууслаа л даа.Тэнд 30 жил болсон ч Инг хэл сурахгүй гэж байгаа. Муу хүн л олон сургууль төгсдөг юм гэсэн шүү дээ. Мэдэхгүй юм. Юм сурдаггүй золиг болохоороо тэр байх.

Кирилл бичигт оруулахад л сониноо хуудас хуудсаар нь кириллдэж байгаад нэгмөсөн кирилл болгосон гэсэн. Монголын Үндэсний Олигархуудын Нэгдсэн Радио телевиз тэрүүн шиг Инг хэлээр нохой баас идэж байгаа юм шиг юм хавчуулаад явуулаад байна. Монгол хүн монгол хүнтэйгээ харь хэлээр ярина гэдэг нь нохой баас идэхтэй адил л байхгүй юу. МҮОНРТ-ийн даргын хошногонд ИНг хэлний долларын жад шаалттай байна аа. Наад муу намын телевизээ хаавал таарна. Өшөө, аймаар хоёроос өөр юм ярихаа байсан хогийн телевизүүдийг бүгдий нь хаах хэрэгтэй. Элбигдорджи гуай “Авилгалтай тэмцэх” газрын даргаар авгайгаа тавих нь л дутаж байна. За тэгвэл ч хулгайчууд айдаггүйгээ авдрандаа хийж авах нь тэр. “Эрээний монгол”оо” гэж нэг ийм юм байна. Инг хэл үзнээ гэж нэг тийм юм байна. Good luck!

ЮМ ИХ Л УНШИХ ХЭРЭГ ГАРНА ДАА ...

Инг хэлээр л нэг юм хальт мөлт уншаад, жаал жуул юм хүм ойлгодог болчихвол бас их учир байна. Тэгвэл, хүний царай харахгүйгүйгээр өөрөө биеэ даагаад амин хувиа борлуулаад явах болно.

Сэлэнгэ аймгийн театрын зураач Балдан болон их найрагч Р.Чойном хоёрын зурсан Хутагтын зургийг үзүүлэе. 200-аадхан жилийн өмнө байсан хутагтынхаа зургийг өнөөдөр олоогүй л байгаа. 300-аад жилийн өмнө төрсөн Чингүнжавынхаа төрсөн газрыг мэдэхгүй байна гэж байгаа. Энэ монголчууд мөн сүрхий амьтад шүү. Худлаа ярьж хулгай хийхээс өөр юм мэдэхгүй байна.

“Хэл бүрийн улстай хэлэлцэхдээ

Хэл бүрийн байдлаар хэлэлцдэг.

Хэврэг муу биет энэ нас нь

Хэрэггүй явдлаар өнгөрдөг.”

Ноён хутагт Д. Равжаа

“Speaking with people who speak another language.

They speak in a way framed by the other language.

To a meager, fragile body, this life is

Tinged with pointlessness.”

REMEMBER THAT THE JOURNEY OF A THOUSAND
MILES BEGINS WITH A SINGLE STEP

I (Би) can (уул нь ЧИДА- гэсэн үг боловч энд бол –Ж БАЙНА гэсэн утгаар оржээ. Энэ тухай өмнө дээр эрт нэгэн цагт дурдсан бөлгөө.) vividly (ив илхэн, тов тодхон, тодоос тод, саяхан юм шиг л) remember (сана-, мартахгүй бай-) the first sentence (анхны, эхний өгүүлбэрийг) I ever (нэгэн цагт) wrote (бичсэн) in my very first book (хамгийн анхны номдоо)!

I can vividly remember the first sentence I ever wrote in my very first book! Утга санааг нь ойртуулсхийвэл:

Нэгэн цагт, хамгийн эхнийхээ номын анхны өгүүлбэрийг бичсэнээ би тов тодорхой, ив илхэн санаж байна!

“Гэгээн алсын одод”-ыг харахаас уур хүрч байна. Тэр шүүгч нар өөрсдийгөө их томд бодож байна аа. Тэд өөрсдөө авьяасгүй хүмүүс шүү дээ. Эйнштейн гуайг сургуульд байхад нь тооны нь багш гэдэг сайхан гар энэ нөхөрт бол ямар ч ирээдүй байхгүй. Ёстой авьяасгүй усан тэнэг байна гээд сургуулиас нь гаргавал таарна гэсэн гэдэг. Нөгөө тоондоо онц хүүхдүүд нь юу ч хийж чадалгүй талийсан байхад харин нөгөө муу авьяасгүй ногоон нооль маань том алдартай эрдэмтэн болсон гэдэг. Авьяас бол бурханы хэшиг бөгөөд, галт уул шиг нэг л өдөр цаг нь болохоороо өөрөө оргилон дэвэрч, саган гарч, халин тургилдаг байна. Шүлгийг яруу найрагч хэрхин уншдаг шиг уншихгүй модон түгжээ шиг унших болж байна уу. Одоо Британий том том компанийхан ажилд хүн авахдаа, муу сурлагатай хүүхэд залуус дотроос шилж авдаг гэж байна. Горькийн сургууль төгссөн яруу найрагчидаас Чойном шиг уянгалуулдаг нь хэн байна. Орост өчнөөн сургууль төгссөн мөртлөө Чойном шиг орчуулдаг нь хэн байна. Зууны дуучин, мянганы түгжээ гэдэг бол хов хоосон алдар гуншин бөлгөө. Ногоорсон юмнуудыг байтугай Норовбанзад гуайг зурагтаар гаргах хүн алга байна. Мөнгөтэй үедээ хөлсний телевизээр хэдэн хоног гараад л үхэхээр нь юм уу, ядуурхаар нь хэн ч дурсахгүй, хуурамч орчлон шигээ таг чиг болно. Ийм хогийн юмыг хэн зохион байгуулдаг байна аа. Эдэнтэй эдэнгүй одод өөрсдөө гарч ирнэ шүү дээ. Мөнгөний од бол хэзээ ч гарч ирдэг. Мөнгөө дуусахаар харвадаг. Аяа, яасан уйтгартай хорвоо вэ.

БИДНИЙ БАЙЖ БАЙГАА ЦАРАЙГ НЭГ ХАР ДАА...

Монголд улстөрийн цөлжилт болж байна. Одоо энэ хэдэн хужаагаас салах цаг болсон. Аварга авилгачид нь бага авилгачидаан барьж идэж эхэллээ. Одоо өөр идэх юмгүй болжээ. Их хурлын энэ нэг хэдэн эргүү юмнууд хийх ажилгүй болжээ. Эх орноо зарсан. Одоо өөр зарах юм байхгүй. Бүх залуусы нь гадгаш гаргаж, бүх охидууды нь зөөгөөд, саяхан 3000 боол солонгост ачуулна гэнэ үү. Траншея-гийн хэдэн согтуу юм, ДОХтой хэдэн авгай л үлдэж байх шив дээ. Монголын залуус үхээр болсон байна. Гэгээн алсын одод гэнэ үү, нэг гурван гайхал шүүгч сууж байна. Тэднүүдийн хувьд монголын хүүдүүдийн нулимс нусыг нэрж уухад их амттай байна аа. Модон түгжээ ч бил үү, ясан булдруу ч бил үү, төмөр түгжээ ч бил үү, модон чагт ч бил үү нэг юм яриад, монголчуудын тархи толгойг л нэг хагалах хэмхлэх юм бураад байдаг Төгөлдөр ч бил үү, донжи ч бил үү, дөнгө ч бил үү нэг юм, энэ одоо бас хаанахын нэг хулгайч гараад ирсэн бэ. Тэр харваас монгол биш. Хамарт нь үхрийн баас түрхичихсэн юм шиг амьтан байна. Яруу найргийг ч яруу найрагч шиг уншлаа, муу байна, над шиг унш гээд л ятайгаад сууж байх юм. Тэр нэг гурван нөхөртэй ч юм уу, гутал нь хавчсан ч юм уу гэмээр нэг авгай бас лут байна аа. Боль доо та нар. Монголыг нэг нус нулимстай нь, цус нөжтэй нь нэг хутгаж байна аа. Та нар бол өөөрсдийн шээснүүдээ ингэж уйлуулж махы нь идэхгүй шүү дээ. Зарим нь шээс ч үгүй байх. Тэр хахир хатуу байгааг нь нэг хар даа. Нюренбургийн хурал шиг. Монголын урлаг эдэнтэй эднүүдгүйгээр яваад ирсэн. Цаашдаа ч явах болно. Best songs ч бил үү бас нэг хачин юм байна аа, харийн нэг хужаа түүнийг толгойлж байна аа. Хужаа индүсийн эрлийз бололтой. Ямар сайн даа л манайд мандаж байх вэ дээ. Сүрхий юм бол нутагтаа байж байхгүй яасан юм бэ. Түүний амыг л харах юм. Харийнхан урлагий нь шалгаж байдаг, харийнхан төрий барьж байдаг. Харийнхан эх орны ухаж байдаг. Энэ юу болж байна. Халхын хүүхдүүд хаачсан бэ. Хасаг үндэстэн монгол үндэстэн хоёр гэсэн хоёр үндэстэн энэ улсад байгаа юм гэнэ үү. Хасгууд болиорой. 200-гаад жилийн өмнө ямар царайтай юмнууд орж ирлээ. Гэрээ хэлэлцээр чинь байгаа шүү. Одоо төрийн толгойд гарах нь л дээ. Тэр казакстан үндэстэн дээрээ очиж нийл. Бид бол монгол үндэстэн. Удахгүй хужаагийн эрлийзүүд болохоор бид хятад үндэстэн гээд их хуралд 100 суудал авна гэх нь л дээ. Ичээч та нар. Монгол бол америк биш. Цагаачдын орон биш. Нэг хасаг айл 10-аас дээш хүүхэд гарга, бид монголыг 100 жилийн дараа эзлэнэ гэдэг гэж байгаа. Заяа чинь. Хүн тэжээвэл толгой цустана гэж үүнийг хэлдэг байна. Сармагчин болсоноо их юманд бодож байна уу. Тэнэг юмнууд. Америкийг дууриаж байгаа сармагчинууд юм уу. Машин унасан толгойгүй хүмүүс гэдэг шиг юм болж байна. Зугатааж явсан машин Хар Айрагт монгол хүнийг үхэр шиг дайрч алжээ. Харин тэр монгол машины нь яагаад дайрсангүй вэ. Өөрөө машин доогуур орчихсон гэнэ ээ. Талбай дээр бас арваад хүн дайраад л, танхайн хэрэг болсон. Энэ хирээс хэтэрчээ. Их хурал чинь сум багийн ажил хийж байна. Атрын 3-р аян гэж их дэмий донгосч байна. Сэлэнгийн хэдэн хужаагаа л тэтгэж байгаа шүү дээ. Энэ 67 хужааг цааш нь зайлуулахаас нааш монгол хүн нар харахгүй. Хужаа монголд байсан цагт түймэр, малын өвчин тасрахгүй. Эдийн засгийн хорлох бодлого явуулж байгаа. Хужаагийн 10 мафи ажиллаж байгаа гэсэн үү. Күнзийн сургаал оруулаад ирсэн, монголчуудыг күнз-д оруулж байгаа юм байх аа. Ариусхахуй Бясалгахуйн гэж тэр нэг ашиг хонжоо хөөсөн авгай сониноо Күнз гэж нэрлэмээр болжээ. Итгэл хамбаар баахан хоол олж идсэн. Шуналтай шулмас. Күнзийн сургаал 3000 жилийн тэртээх хужаадаа л таарч байсан байх. Хоцрогдсон, үеэ өнгөрөөсөн хужаагийн өмхийрсөн илжирсэн сургаал шүү дээ. Хужаа түүгээрээ яваад хувьсгал хийх нь яасан юм бэ, битгий давар. 21-р зуунд бидэнд күнз-тэй заваарч байх зав алга. Монголын төрийг хужаа барьж байгаа. Тусгаар улс гэж хошгирох хэрэггүй. Гандан компанийхан гэж нэг хаваажид сайхан эрс байна. Бөхийн өргөөнд боорцгоо борлуулаад сууж байдаг болсон. Бөхийн шашин гэвэл таарчээ. Хүн үхвэл эд нар нэг гэдэс гарч баяжиж суудаг, олон л монгол үхэж эднүүдийн ашиг орлогыг нэмэгдүүлээсэй. Орлого нь буусан бололтой, нөгөө хэддүгээр богд ч билээ нэг юмаа чирч авчрах гэж байгаа бололтой. Шашин гэж барих шашингүй, төр гэж дагах төргүй нэг хачин юм болсон байна.

Бид хамгийн чухал, Инг хэл төсөөлөх цөм болсон Илтгэн мэдүүлэх өгүллбэрийг үзсэн. Өөрийн санаагаа л ил гаргаж мэдүүлэх гээд байна шүү дээ. Энэ өгүүлбэрийн хоёр загварыг сайн эзэмших хэрэгтэй. Эндээс чинь яаж үгүсгэх, хэрхин асуух энэ тэр нандин нарийн юм чинь шууд харагдаж байдаг. Түүнээс биш WHAT`S YOUR NAME? тээд тотичилоод гуугалаж суух хэрэггүй. Хэрэв та нар хүүрнэх өгүүлбэрийг мэддэг байсан бол, асуух нь бол төвөггүй шүү дээ. Энэ өгүүлбэр анх :

YOUR NAME IS ... . = ТАНЫ НЭР БОЛ ... .

Тэр цэгийн оронд нэг хүний нэр байх ажээ. Асуудаг хоёр гол арга бий гэж дээр эрт нэгэн цагт үзсэн бөгөөд, тэр асуухад тусалдаг 24 баатар гэж бий. Түүнийг эргэж нэг хараарай. Тэр 24 баатраа хэрэглэвэл асуух ч ёстой нэг амархан байна аа. Хүний нэрийг британчууд амьгүй гэж үзээд ЮУ = WHAT гэж асуудаг байна. Монгол хүн амьд юм, хүн юм зайлуул гээд ХЭН = WHO гэж асуух юм байна. Бүтэн өгүүлбэр нь:

YOUR NAME IS DORJI. = ТАНЫ НЭР БОЛ ДОРДЖИ

---------------------------------What?

Нэрий нь WHAT гэж асуух учраас доор нь харалдаа бичлээ. Асуух төлөөний үг нь асуух өгүүлбэрийн эхэнд байдаг. Тийм болохоор WHAT гэдгээр асуух өгүүлбэр маань эхлэх ёстой. Асуух аргаа харвал IS = БАЙНА, БОЛ гэдэг нь нөгөө алдарт 24 баатрын чинь нэг нь байна. 3-р баатар нь шүү дээ. Асуухад өгүүлбэрийн эзэн YOUR NAME гэдгийнхээ урд талд нь гараад л асуучихна шүү дээ. Тэгвэл нөгөө чээжлээд гонгиноод байдаг тарни шиг болчихсон өгүүлбэр маань:

WHAT IS YOUR NAME? болдог байна.

Илтгэн мэдэх өгүүлбэрээ л сайн зохиож сур. Бусад бүх юм түүнээс харагдана.

Одоо ҮГҮЙсгэж үзэе. ТАНЫ НЭР ДОРДЖИ БИШ гэж хэлэх гээд байна. Инг хэлний үгүйсгэлийг дээр дивангарын үед нэг хальт мөлт үзсэн дээ. Үйлъүгийг NOT = БИШ, ҮГҮЙ гэдгээр үгүйсгэдэг. Нөгөө л асуудаг 24 баатар чинь бас үгүйсгэж өгнө шүү дээ. IS гэдэг маань 3-р баатар учраас NOT-ыг шууд л дуудаад үгүйсгэнэ дээ. Тэгвэл өгүүлбэр маань:

YOUR NAME IS NOT DORJI. = ЧИНИЙ НЭР ДОРДЖИ БИШ.

Илтгэн мэдүүлэх өгүүлбэр ямар чухал болохыг ойлшосон байх аа гэж горилном.

БИ ХЭЗЭЭ Ч, ХЭНД Ч, ЮУ Ч ХЭЛЭХГҮЙ. гэдэг үгүйсгэн хүүрнэх өгүүлбэрийг асуух өгүүлбэр болгоё.. Энэ өгүүлбэр Инг хэлээр дараахи байдалтай байх юм байна.

I WILL NEVER SAY ANYTHING TO ANYBODY.

Инг хэлний өгүүлбэр НЭГ л үгүйсгэлтэй үг байдаг. Тэр нь энэ өгүүлбэрт бол NEVER = ХЭЗЭЭ Ч ...ГҮЙ байна. Тэгэхгүй монгол хэл шиг үг болгонд аваачаад үгүйсгэл наагаад ч юм уу, Ч таваиад байж болохгүй. Одоо яана аа, асуух өгүүлбэр гэж нэг юм гарч ирэх бололтой, бас үгүйсгэл ч гэнэ үү нэг юм орж ирэх бололтой. Яасан барагддаггүй үйл лай вэ. Хоол олж идэх гэж ингэж махаа идэж байх гэж. Гэгээрэх ч бүр дүүрсэн. Эх хэлээрээ юм уншаад ойлгодоггүй юм чинь, үхсэн хатсаны чинь Күнз, Маркс, Энгельс вэ. Аавынхаа сургаалыг ч сонсдоггүй юм чинь, ээжийнхээ хэлийг ч мэддэггүй юм чинь, ингэж эргүүтсээр байтал орчлон дууслаа л даа. Тэнгэр минь харж үзээрэй.

Одоо та дараахи монгол хэлээр гаргасан санааг Инг хэл рүү буулгаад үзээрэй.

“ХҮНД БИТГИЙ ХЭЛЭЭРЭЙ!” гэж ХҮНД БИТГИЙ ХЭЛЭЭРЭЙ.

ЯАСАН ДУУСДАГГҮЙ ИЛТГЭН МЭДҮҮЛЭХ ӨГҮҮЛБЭР ВЭ ...

“Чем больше мы знаем, тем яснее наше незнание. Но если мы вообще не знаем, то даже и ощущения незнания нет. И двигаться нечем. И двигаться некуда. Тогда уже неизбежно – кромешное царство пошлости”. Н. Рерих
Бид хичнээн л их (юм) мэднэм, бидний харанхуй мунхаг төдийчинээн улам тод томруун болно. Харин бид ерөөсөө юм мэдэхгүй бол, харанхуй мунхагаа ч сэрж мэдэхээ болино. Тэгээд хонгилдсон тарвага шиг гацан, ахих дэвших, өөдлөн дэгжиж, өндийн хөгжих юмгүй болно. Тэр үед муу муухай олиггүй заваан, номгүй бузар харанхуйн харгисуудын эзэгнэл гарцаагүй тогтох болно”. Н. Рөөрих
Энэ л манайд болж байх шиг ээ.
Хүүрнэх өгүүлбэрийн өмнөхи загвараар өгүүлбэр зохиож үзэе.
ХОЛБООС үйлъүг (linking verbs) гэдэг нь үйлдэл байдлын эзнийг нэръүгтэй холбож өгүүлбэр бүтээдэг байна. BE – БАЙ- гэдэг холбох үйлъүгийг авч үзэе. Одоо цагийн хэлбэр нь AM/IS/ARE байдаг бөгөөд монгол хэлний БОЛ гэдэгтэй одоо цагтаа утга нийлдэг.

Subject ----- linking verb ----- noun
I ---------------------- AM --------- a teacher.
Би ------------------ БОЛ ----------- багш.

Subject --------- linking verb ----- adjective
He ------------------------ IS --------------- busy.
Тэр эрэгтэй --- БОЛ (байна) ------- завгүй.

Subject ----- linking verb ------ adverb
They --------------- ARE --------------- out.
Тэд --------------- байгаа ------------ эзгүй.

Subject ----- linking verb ----- numeral
She ------------------ IS -------------- sixteen.
Тэр ---------------- БОЛ ----- арванзургаатай.
WE ---------------- ARE --------------- five.
Бид --------------- БОЛ ----------- тавуулаа.

Subject ----- linking verb ----- pronoun
That ----------------- IS ----------------- me.
Би ------------------------ байна аа.

Subject ----------- linking verb ----- TO verb
My hobby ----------------- IS -------- to collect coins.
Миний шохоорхол --- БОЛ ------ зоос цуглуулах.

За яахав, ийм байж болох юм, гэхдээ TURN – ЭРГҮҮЛ-, МУШГИ-, НЭГ БАЙДЛААС НӨГӨӨ БАЙДАЛД ШИЛЖҮҮЛ- гэсэн утгатай үйлъүг яахаараа холбоос үйлъүг болдог байна. Их сонин юм аа. Нээрээ л тийм дээ. БОЛОХ гэсэн утгатай үйлъүг Ингли хэлэнд ганцхан буюу BECOME гэж байдаг. I will become a doctor. = Би оточи болно. I became a doctor. = Би оточи болсон.
Тэгвэл, энэ л БОЛ- гэдэг үгээ ашиглаад аргалж болдоггүй золиг юм байх даа. Grow – урга-; turn – мушги-; go – яву-; keep – удаан барьж бай-, удаан хадгалж бай- гэсэн холбоос үйлъүгэс өөрсдийн үндсэн энэ утгаа хадгалахаас гадна холбоос үйлъүгийн утгаар орохдоо цөмөөрөө нөгөө үндсэн утгаа гээж БОЛ-, БАЙ- гэсэн утгатай болдог юм байна. Ганц BECOME гэдгээр хорвоогийн олон санааг илэрхийлж бардаггүй юм байна. Ийм чөдрийн ганц морь хэрэгцээ хангахгүй болдог байна.
“Миний үс цайж байна” гэж хэлэх хэрэг гарвал нөгөө TURN гэдгийн нэг байдлаас нөгөө байдалд шилжүүлдэг утгы нь ашиглан миний үс ХАР байж байгаад одоо ЦАГААН руу шилжиж байна гэдгийн санааг гаргахад уг санааг нь ашигладаг байна. Тэгээд:
My hair IS TURNING white. = Миний үс цайж байна. болох жишээтэй юм байна.
“Дорджи гуай өтөлж байна даа.” гэхийг Инглиэр хэлэх гэвэл GROW гэдгийг ашигладаг байна. Яагаад гэвэл, Дорджи гуай нэг л өдөр цүл цал, пал пүл гээд гялс манас өтөлчихөөгүй, алгуур удаан, ургамал ногоо ургаж байгаа юм шиг явцтайг нь GROW буюу УРГАХ гэдэг санааг нь ашиглан холбоос үйлъүг болгоод,
Dorji IS GROWING old. = Дорджи гуай өтөлж байна даа.

“Мах мууддаг.” гэвэл Ингдиэр бол GO буюу ЯВУ- гэдгийн явах ахих санааг нь ашигладаг бололтой. Улам л яргаад тэр муудах тал руугаа яваад байх нь байна. Тэр зогсолтгүй муу тал руугаа яваад байх санааг нь ашигласан байна.
Meat GOES bad. = Мах мууддаг. (халуунд ч юм уу, сайжрах гэж байхгүй)
Meat IS GOING bad гэвэл мах одоо муудаж байна.
Meat will BE GOING bad гэвэл мах алсдаа муудах тал руугаа орох нь байна. Золиг гэж, махны үнэ нэмэгдээд, муудах мах ч авч чадахгүй боллоо доо хөөрхий. Зах зээл гээд байгаа халаасчинуудын аягийг зогсоож чадахгүй бол засаг төр байсны хэрэг юун. Мах авах гээд л дэлгүүр захад очиход чинь Элбэгдоржийн нэг хармааны хулгайч хэдэн мянган төгрөгий чинь суйлах гээд зогсож байх бий. Цагаандаа гарсан халаасчинууд. Дээрээ хулгайчууд, дороо хулгайчууд дунд нь ард олон үхмүй.

CHANGE! WE CAN CHANGE!!!

Үг их олон утгатай юм байна. Аль ч утгаар нь ойлгож болно. Махны ЧЕИНДЖ, мөнгөний ЧЕИНДЖ, улстөрийн ЧЕИНДЖ, эх орноо зарах арилжих ЧЕИНДЖ, намын ЧЕИНДЖ гэх мэтчилэн түм буман ЧЕИНДЖ байдаг байна. Аль утгаар нь хэлж байгааг нь ойлгохгүй, манай ерөнхийлөгч ёстой нэг ЧЕИНДЖлэх нь байна гээд дагаад шаагаад байсан чинь харин эх орноо зарах ЧЕИНДЖ байсны нь мэдсэнгүй. Энэ муу өмхий ЧЕИНДЖүүд ард түмэн эх орныг дуусгаж байна. Эднүүдийн ард жинхэнэ хужаанууд байдаг байна. Ингээд хараад суугаад байх уу. Монгол хүн алуулах, мал үхэх хоёр агаар нэгэн болсон байна. Хятад ч дайраад л алж байдаг, талбай дээр төр нь ч дайраад л хаяж байдаг, тэгээд л “танхайн сэдэлттэй хэрэг болоод л дуусч байдаг. Энэ хирээс хэтэрчээ. Босох цаг болсон. Ингэж ЧЕИНДЖилж болохгүй. Харь хэл муу сурах гэж үүнийг хэлээд байна. МҮОНРТ гэж нэг юм байна аа. Монголын Үндэсний Олигаархуудын Нэгдсэн Радио Телевиз гэсэн үгийн хураангуй бололтой. Муусайн хөлсний телевизүүдийг цөмий нь хаах хэрэгтэй. Чингис Хаган ийм юмгүй болж л байсан. Та нар ийм юмтай байгаад юугаар гийгүүлсэн юм бэ. Хогийн юм үзсээр хамаг амьдралаа барж байнав биш үү. Тэр нэвтрүүлгий нь чанар чансаа, үг хэлний нь байж байгааг яана аа, “өөхөнд боосон ч завхрал зээлийн үеийн нохой ч шиншихгүй, өвсөнд боосон ч зуд турханы үхэр идхээргүй” муухай байна. Хогийн телевиз, солонгос кино хоёр үзээд сайжирдаг бол ч өнөөдөр бид харь гарагийн нийгэм байгуулчихсан байхгүй юу. Галтэргэний бүтцээр гаргаж болдоггүй санааг “ХОЛБООС” үйлъүг гээч юмыг хэрэглэж гаргадаг. Тэр “ХОЛБООС” үйлъүг гэдэг нь юу юм бол доо гэж заримууд гайхаж магадгүй. ҮЙЛДЭЛ БАЙДЛЫН ЭЗЭН (subject)-ийг НЭРЪҮГ (noun), НЭРЪҮГИЙН ХАВСРАЛ (adjective), ТООНЫ ҮГ (numeral), ҮЙЛЪҮГИЙН ХАВСРАЛ (adverb), ТҮ-тэй ҮЙЛЪҮГ (TO + V) буюу үйлъүгийн 6-р хэлбэр мэтийг хооронд нь холбон өгч тухайн утга санааг гаргадаг нэг хэсэг үйлъүг байна. Нэр нь юу гэж байх нь хамаа алга. Гол нь утга учры нь ойлгож авбал их зүгээр байна. Таныг харь хэлд сургах боломж байхгүй гэж байгаа. Яагаад гэвэл, ТА өөрөө сурдаггүй л байна. Тийм болоод тэр. Барьж тавиад л, нэг л аргаа олохгүй, учраа мэдэхгүй, дээр нь нэмээд “Муу дээр муухай, муухай дээр улцан” гэдэг шиг ЭХ ХЭЛнээсээ хоёр яс салж, нэгмөсөн ангижирсан учир энэ насанд лав сурахгүй байх аа. Эх ХЭЛээ, ЭХийнхээ хэлийг эхлээд үз. Англи хэл үзсээр байтал амьдрал чинь дууслаа. Үүнийг дүрсэнд буулгавал:


Гүндалай гишүүн гуайд кирилл бичгийн цагаантолгойн үсгийг цөөлөх гэж асуудал оруулснаас кирилл бичгийг халах асуудал оруулсан бол баяр хүргэх байлаа. Монгол шувтарсан байна. Дууссан байна.