“... неистовая безграмотность... –
гаргуундаа гарчихсан мадагтай...”
Зайнаас холоос Инг хэл сурах төсөл гэнэ үү??? Өнгөрсөн зууны 70-аад оны үед байх, гадаад хэл сурах “болгар арга” гэж нэг юм гарч нэг их шуугиж билээ. Тэр яадаг арга юм бэ гэвэл, магнитофон тавиад л чихэндээ чагнуур (одооны ярьдаг “чихэвч” биш шүү, “чихивч” гэдэг чинь чихээ хөлдөөхгүйн тулд хоёр чихиндээ угладаг үстэй юм уу, эсвэл ноосон эдээр хийсэн чихи дааруулахгүй нэг зүйл болохоос биш, юм чагнадаг соносдог юмыг “чагнуур” гэдэг юм байна. Мал мэнд үү гэснээс, чихивч гэсэн чинь нэг хэв хэрэггүй юм санаанд ороод ирлээ. CONDOM [коондам] буюу оросоор бол презерватив гэдгийг хэдэн эмч орчуулах гээд бардаггүй гэнэ. Уул нь анх энэ юмыг хонины нарийн гэдсээр хийсэн хүний нь нэр юм гэсэн. Манай ярианы хар хэлэнд ГОНДООМ гээд орчихсон байгаа. Тэр эмч нар эмнэлгийн юм жаахан гадарлана уу гэхээс эх хэлнийхээ хувьд таг юм болохоороо чадахаа байгаад, нэг хөнгөн шингэн хөөргөндүү нөхрөө Ри багштан руу явуулж асуулгахаар шийдсэн юм байх. Нөгөөдөхи нөхөр нь би ийм муухай юмыг тэр том хүнээс асууж чадахгүй, ичээд байна ухааны юм ярьсан юм байх. Аргагүйн эрхэнд онгироож онгироож явуулж дээ. Ри багштан эелдэг сайхнаар тосч аваад хэрэг зоригий нь асуусан юм байх. Толгойгоо баахан маажиж маажиж, “Ринчен гуай бид нэг хэдэн эмч энэ үгийг монгол хэл рүү буулгах гэсэн чинь бууж өгдөггүй гэж дээ.“ Ри багштан ёжлох болоод ирэхээрээ гэдийсхийгээд, жуумалздаг зантай. Тэгээд гэдэсхийн жуумалзаж байснаа: хуруугаа гозойлгон “Үүнийг хүү минь юу гэдэг вэ?” хэмээн асууж, хашир эрийн мэддэг юм харагдахаар нь “Хуруу байна аа” л гэж гэнэ. За тэгвэл, хүү минь, хуруунд хийдэг юмыг монгол хэлээр юу гэдэг вэ?” гэж байна гэнэ. “Хуруувч гэдэг ээ” гээд л хариу барьсан юм байх. Ри багштан, хүзүүгээ заагаад “За, хүүхээ, үүнийг юу гэдэг вэ?” гэж байна гэнэ. Ашгүй мэддэг юм болохоор нь “Хүзүү байна аа” гэж гэнэ. Ри багштан “За, тэгвэл хүүхээ, хүзүүнд угладаг нэг юмыг монголоор юу гэдэг вэ?” гэж байна гэнэ. “Хүзүүвч гэдэг ээ” гээд хариу барьж гэнэ. Тэгтэл ри багштан, “Тэгвэл, хүүхээ, шодойсон юманд угладаг юм болохоор тэр лав монгол хэлээр ШОДОЙВЧ байж таараа “ гэсэн гэдэг. Нөгөө нөхөр ч баярлаж талархсанаа илэрхийлж тал өгөлгүй тэр чигтээ уяа нь алдуурсан нохой шиг юм арилсан гэдэг. Эх хэлээ мэднэ гэж үүнийг л хэлдэг байх. “ШОДОН, ШОДОЙСОН ЮМ” гэдгээс айх юм байхгүй. “ШОДОН ГЭЗЭГ” энэ тэр гээд зөндөө үг байдаг. Гэтэл одоо юу гэнэ ээ, та минь, БЭЛГЭВЧ гэнэ үү??? Монгол хэлэнд наад зах нь гурван янзын БЭЛЭГ, БЭЛГЭ, БИЛИГ байдаг байна. Түүний энэ БЭЛГЭ +ВЧИ гэж үүсгэснийг харвал, үнэхээр эх хэлнээсээ хоёр яс ангижирсан юм харагдаж байгаа. БЭЛГЭ ёр, БЭЛГЭ тэмдэг, ТАНИХ юм энэ тэр хийсвэр хоосон, харагдах баригдах “ШОДОЙСОН” ч юм байхгүй юмыг аваачаад нэг юманд углаад “бэлгэВЧИ” болгоод хаячихсан байна. “БЭЛГЭ эрхтэн” = ТАНИХ эрхтэн” гэдгийг ташиараад БЭЛГЭ гэдгий нь ШОДОЙ гэж ухаараад БЭЛГЭВЧИ болгоод хаясан байна. Түүний оронд БЭЛГЭ эрхтэВЧИ гэвэл арай дээр байжээ. Тэгтэл бас эм хүнийхэд углах нэг юм хэрэгтэй болно оо доо. Хагардаггүй ШААР БӨМБӨЛӨГ мэтийн дээвэр туурга шиг юм байх болж байна уу??? Бид чинь ... гаргуундаа гарсан улс төр шигээ, ...гаргуундаа гарсан мадагтай ... хэл бичигтэй болжээ.) хийгээд л унтаад өглөө босоход хамаг юмаа тогтоосон байдаг юм байх. Энэ арга нилээд шуугиулсан шүү. Олон ч хүн тэгэж сурах гэж нойргүйхэн хоносон байх. Уул нь залхуухан монгол хүнд л таармаар арга байгаа юм. Даанч тийм юм байдаггүй нь сайхан. Тэгээд энэ аргын сайн муугийн талаар Ри багшаас асуусан юм байх: “Хээ цэс, унтаж байхад нь байтугай, сэрүүн байхад нь заагаад сурдаггүй шүү дээ.” гэсэн гэдэг. Хажуу дэргэд нь зогсоод хэлж өгөөд байхад сурдаггүй юм чинь, юуны чинь алс холоос сурах билээ дээ. Энэ бол зүгээр л нэг түмний хөрөнгийг идэх нэг луйвар байхгүй юу. Харь алс улсын хэлийг холын зайнаас сурна гэхэд үнэмшил даанч байхгүй. Кирилл бичгээр одоо та нар юу үзэж, уншиж байна вэ гэвэл, хав хар эрчим баагиулсан хэрүүлийн хэдэн шар сонин, харийн хэдэн муу орчуулгатай маркетинг, менежмент, баяжих ухааны ном шүү юмнууд уншиж байгаа. Ном уншаад хүн дууриагаад баяжичихдаг бол ч амар байна аа.
Боловсролын яам бол аль нэг намын намын үүр биш. Чадалтай хүн олж тавих ёстой болохоос биш намуудын хэдэн хулгайч тэнд төсвийн мөнгө идэж суух ёсгүй. Танай нам тэр яамы нь ав, манай нам энэ яамы нь авая. Танай нам тэр яамны дэд сайдыг ав, манайх энэ яамны жинхэнэ сайды нь авая гэсэн наймаа бол ердийн үлгэр болжээ. Ийм заваан юмыг юугий нь харж суудаг байна аа.
Хуурч мэхлэхгүй бол худалдахгүй
Худлаа хэлэхгүй бол сонгогдохгүй
Хулгай хийхгүй бол баяжихгүй
Хувьсгал хийхгүй бол өөдлөхгүй
Ийм цаг үе нэгэнт тулж ирсэн байна.
Сонгууль монгуульд хэдэн тэр бумаар нь түмний хөрөнгийг цацаж байхаар СОЁЛ БОЛОВСРОЛ-д хөрөнгө хаямаар байна.Жил болгон л шинэ сурах бичиг хэвлүүлэхээр хэдэн тэр бум төгрөг салхинд хийсгэн, түмнийг чирэгдүүлж, төсвийн мөнгө барж байхаа болих цаг болсон. Дээр дооргүй СОЁЛ ч гэж юу юм, БОЛОВСРОЛ ч гэж юу юм бэ гэдгээ мэдэхээ больсон байгаа. Энэ хоёрын ялгааг би номчирхож ...ЧИ-Л-АЛынхан шиг цэцэрхмээргүй байна. СОЁЛ БОЛОВСРОЛ гэсэн хоршоо үгийн утгыг ч мэдэхээ байжээ. Ри багштаны тайлбараас эши татая: “Соёл боловсрол” гэдэг эртний монгол нэртомьёо бол агуулгаараа орос, англи зэргийн хэлний культура – culture гэсэнтэй яг дүйж байгаа боловч, хоршоо үгийн хувьд хоёр зүйлийн юмыг багтаасан талаар тэдгээр европын нэртомьёотой яг дүйхгүй. Оросын культура гэдэг уг нь латин хэлнээс европын олон улсыг дамжиж, сүүлийн дамжилга нь баруун зүгт зах нийлсэн латин соёлт слав нэгэн үндэст Польш улс байсан байдалтай. Тарих боловсруулах гэсэн утгатай учир, культура картофеля гэж орос европоор хэлж болох нь, монголоор яасан ч иддэг төмсний соёл гэж болохгүй нь, салаа утга нь өөр өөр байдаг учир, хоёр хэлний үг яг дүйцэл болдоггүйн нэгэн жишээ даруй болно. Монгол хэлний соёл гэдэг үг сургах соёхын СОЁ гэдгээс гарсан утгатай тул, УХААН ОЮУНы холбогдол салбар утга байхаас, газар хагалах, тарих суулгахын холбогдолтой салаа утгагүй үг болно. Европ хэлнээ духовная культура гэдэг нэртомьёо монгол бичгийн хэлнээ бас хэдийн байсан нь даруй утга соёл гэсэн нэр болно. Материальная культура гэж оросоор европоос орчуулан нэрлэсэн нэртомьёо нь монгол хэлнээ даруй эдийн боловсрол гэсэнтэй яг дүйх бөгөөд, монгол хэлнээ утга соёл – эдийн боловсрол гэсэн хоёр ухагдахууны нэртомьёог хоршоо үг болгож, эцэг эх, халуун хүйтэн гэсэн хоршоо үгийн адил болгохдоо, хоршоо үг – хошоод үгээр бүтсэн байдаг зарчимтай тул УТГА СОЁЛ гэдгээс УТГА гэдгий нь хасан, СОЁХ гэж ухаан оюун, сургал соёл-д холбогдолтой гол гол үгий нь үлдээж, нөгөө ЭДИЙН БОЛОВСРОЛ гэдгийн ЭДИЙН гэсэн харьяалан тодотгох хүртээл үгий нь хасан, гол БОЛОВСРОЛ гэдэг үгийг үлдээж, тэр хоёр гол нэрийг хоршуулж, СОЁЛ БОЛОВСРОЛ гэдэг хоршоо үг болгосон нь, даруй УТГА СОЁЛ, ЭДИЙН БОЛОВСРОЛ гэдгийг багтаан хураасан нэр болно. Түүгээрээ европын ер жир культура гэсэн үгнээс уудам өргөн утгатай учир, монголын эл СОЁЛ БОЛОВСРОЛ гэсэн хоршоо үгийг оросоор нарийн бүрин орчуулах гэвэл даруй духовная и материальная культура гэж орчуулах ёстой болно. Энэ завсрын монгол орос толь хийгчид, энэ мэт нарийн утга учрыг шүүн тунгааж, орос дүйцэл нэрий нь оноосон зүйл надад л дайралдсангүй тул, орчуулгын тороор утгыг шүүхдээ, нарийн юмыг торынхоо том нүдээр алддаг юм байна гэж боддог боллоо. Чингээд, нямбай хичээнгүй бичгийн хүн,ирээдүйн сайн дуун хөрвүүлэгч буюу сайн толичин болох сэхээтэн залуусаас үүнийг үзэхдээ санаа авуузай хэмээн эл соёл боловсрол гэдэг ганц хоршоо үгнээс жишин нягтлаж бодоход утга агуулгын талаар хоёр хэлнээ дуун хөрвүүлэхэд их учир байдгийг анхаарууштайг дурадсу.
Сургууль соёл гэдэг хоршоо үг, миний мэдэхэд шинэ гарч ирсэн хоршоо үг болно. Нам засаг, нам эвлэл, нам үйлдвэрчин гэх зэргийн хоршоо үг бол, мөн л ардын хувьсгалын эхээр гарч ирсэн үг бөгөөд нэртомьёо. Нам төр гэдэг хоршоо үг бүр ч саяхан шадарханы хоршоо үг. Дэлхийн хоёрдугаар дайнаас нилээд хойно гарч ирснийг даруй сонин хэвлэл шүүрдмэгц бараг сар өдөр нь хүртэл гарч ирэх бий.
Үүнд СОЁЛ гэдэг үг бол, СУРГАЛ СОЁЛ гэдэгтэй холбоотойн учир, биетэй холбогдолтой юманд СОЁЛ гэдэг үгийг хэрэглэдэггүй, БОЛОВСРОХ гэсэн утгатай холбогдолтой БОЛОВСОН, БОЛОВСРОНГУЙ гэдэг үг хэрэглэдэг нь орос хэлнээ энэ тухайд хэрэглэдэг культура, культурный гэсэн үгийн хэрэгцээтэй дүйнэ. Хүн төрөлхтөн, чулуун зэвсгээс эхлэн СОЁЛ БОЛОВСРОЛ-той болсон учир, культура каменного века – чулуун зэвсгийн үеийн СОЁЛ БОЛОВСРОЛ гэж өргөн хэмжээгээр нь утга соёл эдийн боловсрол-ыг хамран үздэг анам. Чингэхэд, одоо нийт ардын боловсон байдлын төлөө тэмцэхдээ СОЁЛЖУУЛАХ гэж бичдэг нь ор СОЁЛ-гүй юмын утгатай болж байгаа тул, БОЛОВСОН болгох, БОЛОВСРУУЛАХ гэх нь утга агуулгын хувьд илүү зохимжтой болно: БОЛОВСОН заншил, БОЛОВСОН байдал, БОЛОВСОН амьдрал, БОЛОВСОН хөдөлмөр, БОЛОВСОН харилцаа гэх мэт нь даруй орос болговол: культурные навыки, культура быта, культура труда, культурное обращение гэдэгтэй таарах болно. СОЁЛЧ гэсэн үгийг оросоор орчуулбал даруй НОСИТЕЛЬ КУЛЬТУРЫ мөн, КУЛЬТУРТРЕГЕР гэж германаас урд хэрэглэж байсан үгийн хуучин утгатай нь дүйцнэ. Орос хэлнээ НОСИТЕЛЬ КУЛЬТУРЫ гэдэг үг бий болоход нөгөө герман хэлнээс авсан нэрийг хожим арай ондоохон өнгөтэй хэрэглэх болсон байнам: сүрхий СОЁН СУРГАГЧ гэж гайхуулагч этгээд гэсэн үнэр оржээ. Бид л СОЁЛгүйчүүдийг гийгүүлж байна гэж цаадуулын сагсайдагт зэвүүцсэн учир, тэр нэрэнд өөр санаа өнгө орсон нь жишээлбэл, хятадаар ГЭМИН гэж хувьсгал, хувьсгалт, хувьсгалч гэсэн үг атал, манай хэлнээ ГЭМИН гэхэд ардын зэвүү хүрдэг, харгис дарлагч этгээд гэсэн ухагдахуун болж ирсэнтэй адил ажээ.”
Эндээс харахад яамны нэр нь ч оносонгүй. Сайд нь нэрээ зөв бичиж чадахгүй улс орны чинь ямар улс орон гэх вэ??? Та нар ч нэрээ зөв бичиж чадахгүй байгаа. Тэгээд болоогүй бичиг үсэгт тайлагдсан гээд байгаа. Больж үз. Ном сониноо нэг аваад уншаад үз дээ. Ямар хэлээр бичсэн нь мэдэгдэхгүй. Дуудлагаар нь бичээд байгаа юм уу, ёстой чөтгөр бүү мэд. Амьд монгол хэл аман дотор чинь байгаа шүү. Ерөнхийлөгчөөсөө авхуулаад ерөнхий сайдаар дамжаад монгол хэлний багш нь хүртэл нэрээ зөв бичиж чадахгүй улсы чинь ямар улс орон гэх вэ. Болоогүй бас латин үсэгт орно энэ тэр гээд сагсаганаад байгаа. Больж үз. Монголын үр хүүхдийн тархийг толгойг шинэ үсэг гэгчээр таван үеэр нь нь угаасан. Одоо боль. Латин үсгээр дараагийн үеийн толгойг нь мулзайтал нь угаах нь л дээ. Эд бол эсэргүүнүүд. Цөм монголын эсрэг, энэ улс орныг сүйтгэх гэж мөнгө харамж авсан новшнууд. Энд нэг ч халхын хүүхэд байхгүй. Үхэр халхууд нэг сэрээд 80 жил унтлаа. Юугий нь харж суудаг хөгийн амьтад вэ??? 20 жил нурааж идэхий нь харлаа. Улс орноо урагш хойш зөөгөөд дууслаа. Одоо та нарт юу хэрэгтэй юм бэ!!! Энэ улс сөнөхөд ганцхан жил байна.
Зурагт – радиогийн, хэвлэл мэдээлэлийн энэ нэг хэдэн сайхан хульхууд байна аа. Эд нар монгол хэлийг монгол улстай юутай хүүтэй нь дуусгахад гардан оролцож байгаа хүүдийнүүд. Хүний соёл боловсролын төвшин нь урьд бол “Танхил өссөн миний лаа амраг нь Тавхан үгэндээ танигдаад байна аа, хөө” гэдэг байсан бол одоо “Гадаад хэлтэй миний лаа амраг нь Ганцхан үгэндээ танигдаад байна аа, хөө”. Ам нээнгүүт л хүний соёл боловсрол нь хүнд харагдаж байдаг байна.
Ингэж “ШИНЭ ҮСГИЙН” дүрэм зааж хүүхдийн толгой эргүүлж байснаас ерөөсөө монгол хэл заахаа больчих. Энхбаяр гэж нэг эргүү юм, 2015 онд төрийн хэргийг англи хэлээр хөтлөнө билүү нэг юм донгосоод байсан. Түүний бие нь гайгүй л байх даа. Монгол хэл байгаа болохоор Монгол улс гэж явдаг болохоос биш, англиар ярьсан, төрийн хэргээ англиар хөтөлдөг орныг Монгол улс гэхгүй шүү дээ. Ийм эргүү тэнэг юмнуудыг төрүүлсэн эцэг эх гэж ямар хөгийн юмнууд байдаг байна аа.
Сурах бичгийн бизнесийн газар ажлаа сайжруулж, гаргуундаа гарсан мадагтай энэ муухай бичгээ өөрчлөх цаг болсон. Монгол хэлний багш нар даанч тусгүй улс. Өөрсдийнхөө нэрээ зөв бичиж чадахгүй байж хүүдэд муу тавина. Уул нь өөртөө муу тавьцгаах хэрэгтэй. Бас цалингаа голно. Нэрээ зөв бичдэг болчихоод дараа нь цалингаа ярь. Хүүхдүүд үнэний нь хэлэхээр “зуудаг” байна. Хайран залуу насы нь эднүүд хэв хэрэггүй, хов хоосон, хаа ч байдаггүй эргүү юм зааж худлаа бичүүлсээр байгаад дуусгаж байна. Монгол Инг хэл хоёр тийн ялгалгүй хэл. Тэгсэн эднүүд Монгол хэлийг хуучин долоон тийн ялгалтай гэж авдаг байснаа болиод нэгийг хаанаас ч юм олж ирээд найман тийн ялгалтай болгочихсон байгаа юм. Хэлэнд нь байхгүй юмыг зохиомлоор “үнээ хээлтүүлэх гэж” байгаа юм шиг авчраад шургуулчихдаг гэж байгаа. Орос хэл бол тийн ялгалтай хэл. РУКА –гар, рукИ – гарЫН, рукЕ – гарт, рукУ – гарЫГ, рукОЙ – гарААР, о рукЕ – гарын ТУХАЙ гэх мэтээр ялгалдаг байна. Инг хэл тийн ялгалын утгыг УГТВАР ҮГ гэдгээр илэрхийлдэг байна. БАШИ йин НОМ гэдгийг Инг хэлээр THE BOOK of THE TEACHER гэдэг. Угтвар үг гэдгийн УГТВАР гэдэг нь нэръүгийн урд нь угтаж ордог юм байна, ҮГ гэдэг нь тусдаа бичдэг юм байна гэдэг ойлголт ухагдахууныг заадаг байна. Монгол хэлэнд бол тийн ялгалын утгыг ДАГАВАР ҮГ гэдгээр илэрхийлдэг. ДАГАВАР гэдэг нь араас нь дагаж явдаг юм байна, ҮГ гэдэг нь тусдаа юм байна гэсэн ойлголт өгнөө. Зүгээр ДАГАВАР гэвэл үгийн араас нь шууд нийлүүлэн залгадаг юм байна, зүгээр УГТВАР гэвэл үгийнхээ өмнө шууд алгадаг юм байна гэсэн санаатай байдаг. Инг хэл Монгол хэлний сэдхих чиг нь өөр өөр, харилцан тонгоруу сэдхидэг. Инг өгүүлбэрийг араас нь хөөгөөд орчуулбал монголоор гараад ирнэ, монгол өгүүлбэрийг араас нь хөөгөөд орчуулбал инг хэлний утга нь гардаг байна. Саяын жишээг ажигла.
No comments:
Post a Comment