Jan 24, 2010

CASES = ТИЙН ЯЛГАЛ

Инг хэл, Монгол хэлэнд тийн ялгал байдаггүй юм гэсэн. Зарим хүн их гайхаж байгаа бололтой дог оо. Аргагүй байх л даа. Эгшигт долоо, заримдаг есөөс өөр юм заалгаж үзээгүй улсын буруу гэж юу байхав. Гэвч, “буруу дөрлүүлсэн бух шиг” түүнийгээ үнэмшилтэй нь аргагүй үхэн хатан хамгаалаад байна аа. Нэрээ кириллээр эхлээд зөв биччих, тэгээд дараа нь элдэв маргаанд орж болно биз ээ. Монгол хэлэнд нэръүгийн олонтоо гээч юм байдаггүй гэвэл тэр хүн лав “цус харвах” байх аа. Хэлий нь устгаж өгөхөөр хүмүүс нь ингэж мунхардагийн ёстой үлгэр жишээг монголчууд дэлхийд нэг үзүүлж байгаа. Гэр шиг муухай юм алга гээд л төвөгшөөгөөд байна. Хөөрхийс дөө. Гаити-д сая газар хөдлөөд тэр сайхан шавар дагзнууд нь яйрч сүйрч юүйрсэн байна аа!!! Монголд газар хөдлөхөд гэрт байгаа хэдэн хүн л үлдэнэ. Бид Гаити-ийнхнаас нэг их илүү харагдах юм байхгүй. Энэ нэг их хурал нэртэй юмыг өнөө маргаашгүй тараах хэрэгтэй. Улс орныг ийм байдалд хүргэсэн хулгайчуудтай одоо тооцоо хийх цаг болсон.

Инг хэл нь Орос хэл шиг тийн ялгалгүй болохоор залхуу монгол хүнд сурахад нь их дөхөмтэй байдаг гэсэн. Нэръүг өгүүлбэрт орохдоо бусад үгэстэй найрах тэр үзэгдлийг л тийн ялгал гээд байгаа бололтой. Орос хэл зургаан тийн ялгалтай байдаг гэсэн. Инг хэл, Монгол хэлэнд тийн ялгал байдаггүй юм бол, тэр тийн ялгалын санааг яаж гаргадаг байна аа гэж асуух мэргэд байгаа байлгүй. Байж л таараа. Сократ гуайн хэлсэн “ Би уртаашаа нэг л юм мэднэ. Тэр нь юу вэ гэвэл, би юу ч мэдэхгүй гэдгээ л мэднэ!!!” гэсэн шиг, одооны тэнэгүүд юу ч мэдэхгүй байж, бүх юм мэддэг гэж сагсууран санхаалзагч нар Сократ гуайгаас санаа авч омгоо жаахан дарвал, даруухан харагдах болно. Инг хэлэнд тийн ялгалын санааг угтвар үг гэгчээр аргалдаг бол, Монгол хэлэнд дагавар үг гэдгээр санааг нь үзүүлдэг байна. Нэг ч тийн ялгалгүй юмыг есөн тийн ялгалтай болгосон боловсролын яам хөөрхий, түүний нь дагалдан баясч зааж байгаа монгол хэлний өрөвдөм багш нар бүр хөөрхий, тэдгээрээр тийн ялгал заалгаж байгаа бид болон бидний үр хүүхэд маш хөөрхий. Нэрлэхийн тийн ялгал бий шүү дээ гэж зарим нь цэцэрхэж магадгүй. Тэр чинь нэръүг л байхгүй юу даа. Юм нэрлэсэн юм байгаа биз дээ.

1. The nominative case = Нэрлэхийн тийн ялгал:

The father is drinking. = Эцэг архи хүртэж байна.

2. The accusative case = Заахын тийн ялгал:

He drinks vodka. = Тэр архи уудаг. (Юуг гэж зааж байгаа болохоор заахын тийн ялгал болж байх шиг ээ.)

3. The genitive case = Харьяалахын тийн ялгал:

My son'S house. = Миний хүүгИЙН байр. = The house of my son. (Хэний юуны харьяатай болох нь зааж байна.) Тэр санааг нь харьяалахын утга бүхий “-'S” дагавар буюу эсвээс “OF гэсэн угтвар үгээр үзүүлсэн байна.

4. The dative case = Өгөхийн тийн ялгал:

He gave the book to the boy. = Тэр хүн нөгөө жаал хүүД ном өгсөн. (Монгол хүн бол ХҮҮ ДҮР эсвээс ХҮҮ ДҮ гэж бичих ёстой. Эхийнхээ хэлнээсээ хоёр яс салчихсан амьтад болохоор мэдэхгүй байх л даа. Энд бол ӨГӨХ санааг гаргасан байна.)

5. The instrumental case = Үйлдэхийн тийн ялгал:

I write with chalk. = Би цэрдЭЭР бичдэг. (Юугаар үйлдэж байгааг нь with гэдэг угтвар үгээр үзүүлжээ)

6. The prepositional/Locative = Угтвар үгт/Оршихын тийн ялгал:

I live IN town. = Би нэг бага шиг хотоД суудаг. (Хаана оршдогий нь заасан байна. Одооныхон шиг тэнд энд АМЬДАРДАГ гээгүй байна.)

За нэг иймэрхүү анзааны л юм байх болов уу даа. Эх хэлээ сураагүй хүн харь хэл сурахгүй биз ээ. Сурна ч гэж юу байхав, халтарлахгүй, эмтлэхгүй биз ээ. Хэл гэдэг бол далай ажээ. Далайн хөвөөнд хөлөө угаачихаад, “далай“ гэдэг чинь гүехэн юм байна шүү дээ гэдгийн үлгэртэй адил биз ээ. Хэлийг үзэх тусам улам хүндэрдэг. Мэдэхгүй явах үед түүн шиг амархан юм байдаггүй л дээ. What's your name? Бол хэл биш шүү дээ. Монгол хэл тал чинь таг битүү байгаа шүү.

Jan 20, 2010

ӨГҮҮЛБЭР SENTENCES

«A sentence is a word or a group of words that has a complete thought». “Утга санаа төгссөн нэг буюу хэсэг бөлөг үгсийг өгүүлбэр гэнэ.” гэдэг бололтой. HELP! = ТУСЛААРАЙ! хэмээн ганц үгээр хашгирах аваас өгүүлбэр болж байна. I LOVE YOU. = БИ ЧАМД ХАЙРТАЙ. гэвэл хэсэг бөлөг үгэс нийлж гэмээн утга санаа төгссөн нэг өгүүлбэр болсон байна. Дөрвөн янзын өгүүлбэрээр хүн гээч амьтан санаа бодлоо бусдад илэрхийлдэг бололтой дог оо. 1. Илэрхийлэн мэдүүлэх өгүүлбэр (declarative sentences) буюу хүүрнэх өгүүлбэр (statements) ч гэдэг, 2. асуух өгүүлбэр (interrogative sentences) буюу асуулт (questions) ч гэдэг, 3. тулган тушаах өгүүлбэр (imperative sentences) буюу шууд захиран шахсан (commands) ч гэдэг, 4. уулгалан халаглах өгүүлбэр (exclamatory sentences) мэтэс ажээ. Илтгэн мэдүүлэх буюу илэрхийлэн мэдэгдэх өгүүлбэр гэдэг нь өөрийн дотор байгаа бодол санаагаа ИЛ гарган нөгөө хүн амьтанд мэдэгдэж байгаа, мэдүүлж байгаа ухааны юм байна. За, энэ муусайн нэр томьёо ч яамай байна аа. Өөрийнхөө бодол санааг хүнд хүргэчихдэг, хүний илэрхийлэн гаргаж хэлж буй бодол санааг нэг муу юм ойлгодог болох юм сан л гэдэг нь чухал байна. Инг хэлний өгүүлбэрт үгийн дэс даралдаа маш чухал байдаг байна. Яагаад??? Яах юу байхав дээ, Инг хэлэнд тийн ялгал гээч юм байдаггүй болохоор үгийн утгыг өгүүлбэрт орсон үгийн байр байдлаар нь тодруулан олдог байна. Орос хэл бол тийн ялгалтай хэл учраас үгийн байрыг хольж хутгаад ярихад ойлгогдоно. Инг хэлэнд бол тэгэж болохгүй.

Я любдю тебя. = Би чамд хайртай.

Тебя я люблю.

Люблю тебя я.

Я тебя люблю.

Люблю я тебя. гэдгийн алинаар нь хэлсэн ч цаад хүн яг ойлгоно. Инг хэлэнд ийм юм байхгүй. Тийн ялгал гээч юм байхгүй болохоор тэр шүү дээ. Монгол хэл тийн ялгалгүй хэл. Тэгсэн чинь одооны “шинэ” үсгийн дурэмд юу вэ хөө, есөн тийн ялгалтай болчихсон явж байна. Хэтэрч болно л доо, энэ ч арай дэндсэн хэрэг болжээ. Энэ “шинэ үсгийн” багш нарыг яая даа байз. Ямааны арьс бол урагши нь гаргамаар байна. Монголчуудыг хэлгүй, ухаангүй болгоход эд маш их хувь нэмэр оруулж байгаа. Түүндээ шагнал авна, цалин авна. Хөгийн юмнууд.

Их мэргэн цэцэн улс байдаг. Тэд бол хэлнийзүй буюу хэлний зүйн “дүрэм” бол хэрэггүй гэх нь бий. Хэлнийхээ зүй тогтлыг мэдэхгүй бол яаж ч ойлголцох юм билээ. Авианзүй хэрэггүй гэж цэцэрхэгч нар бишгүй л байдаг. Монгол хэлний авиагаар парпар парпархийлгээд Инг хэлний үгээр яриад байж болохгүй л дээ. Шал өөр, тэс ондоо хэлүүд учраас тэр. Ойлголцоно гэж байхгүй шүү дээ. Манай сургуули күүрсүүд авианзүй үздэггүй бололтой юм билээ. Таныг Инг хэлээр хир цэвэрхэн ярьж байна гэдгээр тань, Инг хэл төсөөлдөг хүн үү, үгүй юү гэдгийг тань үнэлдэг байна. Парпархийгээд л монгол авиагаар ярихаар тань яаж Британи хүн ойлгох билээ. Монгол авиаг монгол хэлээр ярихдаа л хэрэглэнэ биз дээ. Инг хэлээр ярихдаа Инг хэлний авиагаар ярина биз дээ.

Хүн гээч амьтан нэг бол ямар нэгэн ҮЙЛДЭЛ үйлдэж байдаг байна, нөгөө бол ямар нэгэн БАЙДАЛТАЙ байж байдаг байна. Иймд Инг хэлний хүүрнэх өгүүлбэрээр өөрийн бодол санааг ИЛ гарган хэлэх гэж байгаа бол өгүүлбэр гээчийн хамгийн эхний суудалд тухайн ҮЙЛДЭЛ БАЙДЛЫН эзэн этгээдийг залдаг байна. Тэр үйлдэл байдлын эзэн нь I, he, she, it, we, you, they-гийн хэн гуай нь ч байж болно. Өгүүлбэрийн удаахи суудалд нь ҮЙЛЪҮГ гуай залрана. Жишээ нь:

I came. = Би ирсэн.

Bolud went. = Болд явсан.

Дараагийн суудалд нь шууд өртөгдөхүүн гэдэг нь заларна. Хэнийг?, Юуг? гэсэн асуултанд хариу болох үгэс заларна гэсэн хэрэг. Замаар давхиж яваа джиипний дугуй нь тэр замаар яваа хөөрхий муу явган мөлхөө хорхойг дайрахаар, тэр хорхойнд дугуй туссан учир, тэр хорхойг ТУСАГДАХУУН гэнэ гэж зарим цэцэн хүн авч хаясан байна. Энэ бол цэцний доторхи хав харанхуй гэдэг тэр буй заа. Дугуйнд хорхой өртөж үхэж байгаа болохоор ӨРТӨГДӨХҮҮН гэж байгаа нь энэ. Хөөрхийс дөө, яана даа.

I opened a door. = Би хаалгЫГ (юуг?) нээсэн. Би үүдийг онгойлгосон.

Tom writes short stories for children. = Хүүхэд багачуулд зориулж Том охор өгүүллэг бичдэг.

“Утгазохиол урлаг” ч бил үү нэг хөөрхөн сонин гардаг. Тэнд ӨГҮҮЛЛЭГ гэдгийг ҮГүүллэг гэж наадаг гэж байгаа. Монгол хэлээ цэвэр байлгах ёстой хэвлэл нь ийм байхлаар ч, шар сонинууд ч арга юу байхав дээ.

Инг хэлэнд найман авдар үг байна. 1. Нэръүгийн (nouns) авдар, 2. Үйлъүгийн (verbs) авдар, 3. Нэръүгийн хавсрал (adjectives), 4. Төлөөний үгэс (pronouns), 5. Үйлъүгийн хавсрал (adverbs), 6. Угтвар үгэс (prepositions), 7. Холбоос үгэс (conjunctions), 8. Аялга үгэс (interjections). Энэ найман авдраас таарах үгсий нь суга татаж аваад л өгүүлбэрийн гишүүдийн зохих суудалд нь тавиад байна гэсэн хэрэг.

“Ядуурал”-ыг арилгана гэнэ үү, бууруулна ч гэнэ үү. ЯДУУРАЛ гэж хэн юм бэ, тэнгэрээс бууж ирсэн юм уу, газраас гарч ирсэн юм уу. ЯДУУРАЛ гэдэг бол хулгайчдын урдаа барьдаг мод байхгүй юу. ХЭН ядуурлыг бий болгосон бэ??????? Энэ хулгайчууд л ард олны хөрөнгийг булааж идчихээд ийм болгосон. Хувьчилж хувьдаа авч байна гэж гадаад дотоодынхонтой нийлж байгаад эх орны минь дуусгалаа шүү дээ. Ядуурлаас салая гэж байгаа бол энэ хулгайчидаас хоёр яс шалавхан шиг салах хэрэгтэй. Хүн алсан хүнийг хамгаалж алуулахгүй гэнэ үү. Нөгөө алуулсан хүний хохь болох хэрэг үү. Хуцаж болно, ингэж хуцаж болохгүй шүү дээ. Ядууралыг бууруулая гэж байгаа бол энэ хулгайчдыг цөөлөх хэрэгтэй. Ердөө л арга нь тэр. “Ядууралтай дайн зарлана” гээд л хошгоруулаад байсан нь үнэн хэрэгтээ өөрсдтэйгээ дайн зарлах хэрэгтэй. Энэ муусайн эрлийзүүд эх орны минь дуусгаж байна. Эх орон дуусч байдаг, бид Инг хэл үзэж байдаг хоёр мөн таарав аа. Мөнх хөх тэнгэр минь харж хайрлаарай.

Jan 12, 2010

Why you're DUMB, SICK & BROKE ... And HOW to Get SMART, HEALTHY & RICH!

Энэхүү номыг Randy Gage гэдэг хүн бичсэн байна. Үүнийг олж үзвэл их хэрэгтэй ном юм шиг байна лээ. “Яагаад та нар ЭРГҮҮ ТЭНЭГ, ЭМГЭГ ХУУЧТАЙ, ЯДУУ ЗҮДҮҮ байна аа ... тэгээд ХЭРХИН ЯАЖ УХААН ХУРЦ, ЭРҮҮЛ ЭНХ, БАЯН ЧИНЭЭЛЭГ Болох ажам!!! гэсэн санаатай юм шиг байна. Яагаад биднийг ийм ядуу зүдүү, тарчиг хомс байлгадаг, нам гэж юу юм бэ, амлалт гэж яадаг зүйл вэ, шашин гэдэг нь ямар учиртай юм бэ, хэвлэл мэдээлэлийн хэрэгсэл гэдэг нь хэнд хэрэгтэй юм бэ, даллага таталцлын хууль гэж юу байдаг, муухай кино их үзэхээр өөрт юу ирдэг гэх мэтийн бидний өдөр тутмын амьдралд хэрэг болох зүйл их байна. Харь хэл үзэх гол зорилго бол нэг хэлээр байхгүй юмыг нөгөө хэлээр үзэх гэж л үздэг гэж багштан айлдсан байдаг. Түүнээс биш америкийн траншея-гийн нэг муу тэнэмэл юмтай ярих гэж үздэггүй юм гэсэн.

“Эртний чех домог тууж” гэдгээс Ри багштан хэрхин орчуулсан хоёр өгүүлбэр үзэе: “Come and listen to the legends of olden times! = Эрт цагийн домгийг айсан соносмуу. Hear about the ancestor of us all, learn about our forefathers and how they came to our homeland and settled along the Labe and the Vltava and other rivers of this country! = Манай элэнц хуланц өвгөд дээдэс яахин манай нутгийн захад хүрч, Лаба Влтав зэрэг тэр нутгийн мөрөн гол дагуу оршин суусныг соносмуу.”

Ингэж сайхан найруулж орчуулж чаддаг бол Инг хэл төсөөлдөг гэж хүнд ярихад болж байна аа.